به گزارش خبرگزاری شبستان، آیت‌الله دکتر احمد مبلغی از اساتید درس خارج حوزه علمیه و نماینده مجلس خبرگان رهبری در هفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی تفسیر موضوعی شهید صدر با عنوان «چارچوب‌های سه‌گانه فکری، گرایشی و اخلاقی و نقش آنها در تفسیر موضوعی» که عصر سه شنبه در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و كتابخانه ملی برگزار و به صورت مجازی پخش شد، در مقدمه، تفسیر را بحثی مهم و حساس و دارای دایره‌ای اعم و گسترده توصیف کرد و گفت: همه اجتهادات فقها و تلاش‌هایی که مفسران درباره نصوص قرآنی و حدیثی انجام می‌دهند در حوزه تفسیر می‌گنجد.
آیت‌الله مبلغی در اشاره‌ای به مسائل دیگر پیرامون تفسیر گفت: زمان متن و مفسر از اهمیت بالایی برخوردار است؛ گاهی فاصله متن و ماتن به هزار سال می‌رسد؛ با تفاوت زمانی، شرایط اجتماعی هم متفاوت می‌شود یعنی متن و مفسر برای دو جامعه جدا هستند.
وی ابراز داشت: اگر بپذیریم شکل‌گیری متن بی‌ارتباط با شرایط اجتماعی نیست و نیز بپذیریم فهم و تفسیر بدون تأثر از شرایط اجتماعی رخ نمی‌دهد، این جامعتین، یعنی جامعه زمان صدور متن و جامعه زمان تحقق فهم، دخالت می‌کنند؛ حال چون تفاوت بین دو جامعه وجود دارد، عمل تفسیر سخت می‌شود، چون نقطه عزیمت به سمت تفسیر و پیش‌داوری‌ها و پیش‌فرض‌ها با شرایط خاص زمان صدور متن متفاوت است؛ انطباق این‌ها بر هم نیازمند روش دقیق، علمی، هوشمندانه و ناظر به چالش‌ها است.
نماینده مجلس خبرگان رهبری اظهار داشت: بر اساس کلمات، نکته‌ها و مواجهه‌ها در کتاب‌ها و بحث‌های مختلف، می‌توان نظریه‌ای را به شهید صدر نسبت داد: شهید صدر می‌گوید، پاسخ گرفتن از قرآن امکان پذیر است؛ پیچیده است و با چالش‌های علمی مواجه است؛ اگر چه در دسترس است اما امکان اشتباه و خطا در آن کم نیست؛ تفسیر برای دستیابی به موفقیت باید اطلاعات کافی داشته باشد و این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کند؛ باید استحضار نصوص کرد یعنی نصوص را احضار کنید تا به نتیجه دست پیدا کنید؛ حتماً باید قبل از استحضار نصوص چارچوب‌های فکری را با نگاهی تنقیحی و دقیق بنا کنیم.
آیت‌الله مبلغی درباره تفسیر موضوعی گفت: هنوز تفسیر موضوعی شهید صدر جایگاه خود را در حوزه‌های علمیه پیدا نکرده است؛ این تفسیر موضوعی در حوزه‌های علمیه برپا و فعال نشده است.
وی به تقسیم‌بندی تفاسیر به تجزیئی و توحیدی از سوی شهید صدر اشاره کرد و گفت: تفسیر تجزیئی پراکنده‌گرا و به دنبال تفکیک نصوص است؛ در این تفسیر رابطه اجزا در ذهنیت مفسر محل توجه قرار نمی‌گیرد تا از دل این رابطه و ارتباط و پیوندی که این‌ها با هم دارند، معناهایی را خلق کند و بسازد.
نماینده مجلس خبرگان رهبری در توضیح تفسیر توحیدی ابراز داشت: تفسیری یکپارچه ساز که اجزاء را می‌بیند و کوشش می‌کند آنها را با نظمی منطقی کنار هم قرار دهد تا سخن واحد جای جای قرآن را به صورت یک اندیشه اساسی بشنوید؛ در این تفسیر شما باید از روشی پیروی کنید که قدرت و توان یکپارچه سازی متن‌های از هم دور افتاده در ظاهر را داشته باشد.
آیت‌الله مبلغی تصریح کرد: اگر حوزه‌های علمیه تفسیر موضوعی را بشناسند و آن را به کار گیرند، مشکل نسل کنونی در ارتباط با استفاده از قرآن حل می‌شود؛ حوزه علمیه باید پای کار بیاید و این تفسیر موضوعی را فراتر از یک کالبد‌شناسی، ظاهرشناسی و تعریف‌گرایی پیش ببرد؛ مهم‌تر از اینکه گفته شود نظر شهید صدر چیست، آن است که شما این تفسیرهای موضوعی را برپا کنید. نخست مشکلات و مسائل جامعه را کشف و کسب کنید، و طبق روالی که شهید صدر ارائه می‌کند به سمت قرآن برویم و دست به کار تفسیرهای موضوعی متعدد شویم.
نماینده مجلس خبرگان رهبری در بیان سه مبنای تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: نخست اینکه قرآن دارای افکار کلان، بزرگ و عمیق درباره واقعیت‌های هستی، عقایدی و اجتماعی است؛ مبنای دوم اینکه قرآن در موارد بسیار این کلان اندیشه‌ها را در تک آیه‌ها منعکس نکرده است، لذا شما باید مجموعه آیاتی را در یک روند تجمیعی، تحلیلی، توحیدی کنار هم قرار دهید تا به فکر اساسی قرآن برسید؛ و سومین مبنا اینکه انسان می‌تواند این آیات به ظاهر منتشره را در کنار هم قرار دهد و بر اساس آن طبق یک روش دقیق، نظریه‌پردازی و مراد مجموع اجزای آن را کشف و کسب کند.
وی به مشکل تحمیل رأی به قرآن در تمام تفاسیر اشاره کرد و افزود: در تفسیر موضوعی هم چون با اطلاعات پیشینی به سراغ قرآن می‌آیید در معرض تحمیل رأی هستید؛ اما اگر تفسیر موضوعی آنچنان که شهید صدر می‌گوید، به دقت اجرا شود و تحت مواظبت و کنترل قرار گیرد، پر رفت‌و‌برگشت و پر سؤال باشد این مشکل پیش نمی‌آید.
نماینده مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: پرونده‌ای که در تفسیر موضوعی از مسأله خود می‌سازید باید دارای اطلاعات کافی باشد، اندیشه‌های بشری را در بر داشته و تجارب بشری در آن موجود باشد.
نماینده مجلس خبرگان رهبری درباره چارچوب‌های موجود در اندیشه شهید صدر و نقش آن در تفسیر موضوعی ابراز داشت: شهید صدر معتقد است هیچ عمل تفسیری رخ نمی‌دهد مگر اینکه با یک چارچوبی شکل گیرد؛ این چارچوب‌ها گاهی درست است و گاهی انسان را به خطای در فهم می‌کشاند؛ در تفسیر موضوعی ایشان به دو چارچوب توجه می‌کند، یکی چارچوب موضوعی را بسازید، و دوم باید چارچوب‌های فکری بنا کنید.
آیت‌الله مبلغی چارچوب‌های فکری، گرایشی و اخلاقی را انواع پذیرفته‌شده چارچوب در دیدگاه شهید صدر عنوان کرد و اظهار داشت: چارچوب فکری، یعنی اندیشه‌ای را از پیش گرفته‌اید، مطابق با اندیشه به سمت متن و نص می‌روید و تفسیر می‌کنید، حال درستی یا نادرستی تفسیر ناشی از درستی یا نادرستی آن چارچوب است.
وی در توضیح چارچوب فکری شهید صدر گفت: چارچوب‌های فکری تفاوت‌ها و گونه‌هایی دارد، چارچوب لغوی که شناخت درست لغت لازم و شناخت اشتباه آن خطرناک است، چون معنایی اشتباه را به قرآن تحمیل می‌کنید؛ چارچوب‌های فلسفی و فقهی نیز از دیگر زیر مجموعه‌های چارچوب‌های فکری است.
نماینده مجلس خبرگان رهبری چارچوب گرایشی را مربوط به مطالعه گرایش خاصی مانند چارچوب‌های مذهبی و انسانی توصیف کرد و درباره چارچوب اخلاقی گفت: نوعی از چارچوب است که به خاطر هویت خاص آن، که از رفتار انسان ناشی می‌شود تغییراتی را به وجود می‌آورد؛ ایشان معتقد است اگر چارچوب اخلاقی را برپا نکنیم، بسیاری از مفاهیم اسلامی قدرت و قابلیت تطبیق‌پذیری خود را از دست می‌دهد.
آیت‌الله مبلغی درباره نقش چارچوب‌ها در تفسیر موضوعی گفت: چارچوب نقش مثبت و منفی دارد؛ بدون چارچوب انسان نمی‌تواند تفسیر کند؛ انسجام درون یک چارچوب را به عنوان تفسیر موضوعی خلق می‌کنید و آن را به تکامل می‌رسانید، بعد تحلیل خود را بر اساس آن چارچوب منسجم همراه با سوالات روی قرآن می‌برید تا به یک انسجام و وحدانیت مفهومی برسانید؛ این چارچوب است که خلق می‌کند، البته اگر این چارچوب نادرست باشد، ممکن است شما را از حقیقت دور یا قوانین علم نما را به شما ارائه کند.
نماینده مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به اینکه آیا توقیفی بودن چیدمان آیات را که به عنوان مثال سیاق‌بندی آیات را شکل می‌دهد، می‌توان به عنوان یک چارچوب و پیش‌فرض در تفسیر موضوعی لحاظ نمود؟ گفت: حتماً چنین است، سیاق بر دو قسم است، یکی سیاق درون آیه که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد و یک حوزه آماده و مستعد در اختیار مفسر است؛ یکی هم سیاق آیات متوالی پشت سر هم است؛ اگر ثابت شود که نظم آیات، نظم دقیق تنزیلی است می‌توان از سیاق آیات استفاده کرد؛ لذا اول باید احراز هم جواری و بعد سیاق‌سازی شود.
آیت‌الله مبلغی در پاسخ به مرز تفسیر موضوعی شهید صدر با هرمنوتیک ابراز داشت: در بعضی اندیشه‌های هرمنوتیک نسبیت پذیرفته شده است که هیچ گاه حقیقت ثابتی نداریم، در یک نگاه مفسر است که متن را تغذیه می‌کند و فرآورده تفسیر عمل مفسر است؛ شهید صدر این را قبول ندارد و مانند دیگر فقها و عالمان دین معتقد است که اول، شارع مراد دارد و دوم مراد او قابل کشف است؛ کشف مراد باید با روش دقیق انجام شود تا این کشف رخ دهد، و چهارم خطای در کشف هم در موارد بسیار رخ می‌دهد؛ بنابراین اساساً نسبیت گرایی در اینجا وجود ندارد.
وی ادامه داد: و اما در ارتباط با مفسر، شهید صدر کلماتی در ارتباط با مفسر تفسیر موضوعی ارائه کرده است که تصور می‌شود به هرمنوتیک نزدیک می‌شود؛ چون یک عمل پر چالش است که مستمع نباش، و این تعابیر تصور می‌شود که باید دخالت کنی و این دخالت مفسر نقش دارد؛ در حالی که اگر شما می‌خواهید استنطاق کنید باید پرسشگری داشته باشید نه اعطای معنایی، ممکن است که در هرمنوتیک بگویند که مفسر معنایی را می‌دهد، اینجا بحث است که زوایای معانی را باز کن تا بتوانی درباره آن معنا سوال و پرسشی را مطرح کنی و جوابی را بگیری؛ این بسط معانی است نه اعطای معانی.
نظر شما