سیدعلیرضا واسعی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، با اشاره به تقسیم بندی های موجود در حوزه علم به خبرنگار شبستان گفت: بنابر تفکر و فرهنگ اسلامی، علوم به اعتبارات مختلف، تقسیماتی را به خود دیده و تجربه کرده اند، به گونه ای که از پیامبر (ص) نقل شده است که می فرمایند: علم دو دسته است که شامل علم الابدان و علم الادیان می شود.
وی ادامه داد: البته تفسیرهای مختلفی از این سخن پیامبر (ص) ارائه شده است اما به نظر می رسد علم الابدان آن دسته از موضوعاتی است که شامل مسائل مشهود نیست، مثل علم پزشکی و دسته دوم علم الادیان هستند یعنی دانش هایی که به فکر، فرهنگ، دین و روش زندگی و سیره حیاتی انسان توجه دارد.
واسعی اظهار کرد: علم به اعتبار مبدا پیدایش تقسیماتی دارد، مثلا علم در جهان اسلام یا علوم دخیله است یا اسلامی، علوم اسلامی یعنی علومی که منبع پیدایش آنها از دل آموزه های دینی بوده و علوم دخیله علومی را شامل می شود که از منابع دیگری به دایره علم مسلمانان راه یافته اند.
دبیر هیئت حمایت از کرسی های آزاداندیشی با اشاره به نظر ابن خلدون درباره علم تصریح کرد: ابن خلدون علوم را یا عقلی می داند و یا نقلی، علم عقلی، علمی است که بشر با تجربه خود به آن دست پیدا می کند و به بیان دیگر علوم بشری است و نقطه مقابل آن علم نقلی است که اگر از طریق آسمان به بشر وحی نمی شد، بشر نمی توانست آنها را کشف کند و آن را به دست بیاورد.
وی با بیان این مطلب که علم به اعتبار جایگاهی که در درون انسان دارد نقسیم بندی می شود، افزود: امام علی (ع) فرموده اند: العلم علمان مطبوع ومسموع ولاینفع المسموع اذا لم یکن المطبوع، بر مبنای فرمایش امام اول شیعیان، علم دو دسته است یا علم مطبوع و با علم مسموع؛ حضرت می فرمایند علم مسموع کارآمدی لازم را ندارد و علمی که از راه گوش به دست می آید برای آدمی نفع ندارد جز آنکه به صورت مطبوع در آید، اینکه به چه معناست اشاره ای به کلام نبی اکرم (ص) می شود که در ذیل آن علم نافع توضح داده می شود.
نافع بودن علم در گروی غایت و هدف
واسعی بیان کرد: پیامبر (ص) می فرمایند: علم دو دسته است علم زبانی یا علم السان و علمی که در قلب آدمی جای دارد و پیامبر (ص) این علم را نافع می دانند، همچنین در این راستا در یکی از تقسیماتی که در فرهنگ اسلامی برای علوم می بینیم به اعتبار غایت و یا هدف غایی علم نافع و یا غیرنافع معلوم می شود.
واسعی ابراز کرد: بنابر سخن پیامبر (ص) علم زبانی است که حجت و دلیل خداوند بر آدمیان است و انسان با آن می تواند رتق و فتق امور خود را داشته باشد و اقامه دلیل کند، اما دسته دوم علمی است که در قلب انسان وجود دارد و آن، علم نافع است، حضرت علی (ع) نیز فرموده اند: علم مسموع کافی نیست، بنابراین از علم قلبی می توان چند برداشت کرد، اینکه انسان علم را با تمام وجودش اخذ کند یا به این معنا باشد که علمی که با باور انسانی پیوند خورد و به صورت امری اعتقادی و عجین با قلب او در بیاید، که هرکدام از دو معنی یاد شده می تواند استنباطی از علم نافع ارائه دهد.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم تفسیری از کلام یاد شده ارائه کنیم؛ علم نافع، آن علمی است که بتواند گره ای از مشکلات انسان را بگشاید که ممکن است که این علم ناظر به آسایش یا آرامش انسان ها باشد، شهید مطهری در یکی از نوشت های خود آورده است: نمی توانیم بگوییم که علم نافع فقط علوم اسلامی هستند چراکه ممکن است در دوره ای از زمانه زندگی کنیم که علم مکانیک آنچنان ضرورت داشته باشد که پرداختن به آن واجب باشد.
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مفهوم علم نافع را به مقتضیات زمانه نیز مشروط دانست و بیان کرد: به بیان بهتر علم نافع شرطی بوده و طبیعی است که هر کسی این معنا را در زمانه خود بشناسد.
وی با اشاره به مفهوم آرمان گرایی در علم گفت: هیچ علمی بدون هدف نیست، چراکه اگر هدفی نداشته باشد دارای نفع نخواهد بود، بنابراین باید برای علم هدف های متعالی را دید و هر هدفی را به عنوان غایت دانش قلمداد نکرد.
تعریف کاربردی و این دنیایی بیماری امروز علم
واسعی تصریح کرد: امروزه در فضا یا سیستم علمی و تربیت ما مرض فاحشی راه یافته است و آن بحث تعریف علم به هدف های کاربردی و صرف دنیایی است و این امر مشکل جدی برای جامعه ما ایجاد کرده است، به نحوی که در این دوران، فارغ التحصیلان و مطلعان علمی زیادی را در دور و بر خودمان می بنیم ولی آیا این افراد به راستی عالم هستند؟
وی تاکید کرد: عالم کسی است که به ضرورت نیازهای زمانه و فضای انسانی زمانه خود آگاهی داشته باشد و بر اساس آن ضرورت ها وارد عمل شود تا علم نافع را هم عرضه کند.
وی با بیان این مطلب که امروز افراد کم اطلاع معدود نیستند، اظهار کرد: افرادی که تئوری های فراوانی را انباشته اند و کسانی که فرمول های دقیق علمی را در حداقل زمان انجام می دهند، اما بحت این است که این افراد حقیقتا عالم هستند؟ به عنوان مثال در حوزه علوم انسانی، فعالیت های ما معطوف به هدف والا و متعالی نیست، لزوما باید هدفی انسانی و متعالی را تعریف کنیم، و این میسر نمی شود مگر با مراجعه به کلام معصومین (ع).
واسعی با اشاره به روند برپایی کرسی های آزاداندیشی بیان کرد: بنابر تفکر اسلامی علم مخزنی است که کلید آن پرسش گری است، چراکه در پرسش کردن، چهارنفر سود می برند، هم شخصی که سوال می کند، هم فرد پاسخ دهنده، افراد شنونده و کسانی که دوست دار آن عقیده یا تیم هستند. با این وصف باید فضا برای تحقق این مهم فراهم شود، یعنی تا فضا علمی نشود پرسش گری و پیشرفتی حاصل نمی شود.
کرسی های نظریه پردازی مانع زوال جامعه
وی تاکید کرد: در واقع جامعه ای که پیشرفتی نداشته باشد کم کم دچار زوال می شود، در این راستا کرسی های نظریه پردازی در دانشگاه ها راهگشا خواهند بود.
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: کرسی های نظریه پردازی راهی بوده و است که این فرصت را فراروی جامعه علمی ما قرار می دهد، تا جامعه با ارائه نظرات بدیع رو کند و این ارزشمند است، به همین علت بود که از سال ها قبل مقام معظم رهبری بر برپایی این کرسی ها تاکید داشتند.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر گوش شنوایی برای حرکت لازم در سیر روند کرسی های نظریه پردازی نیست، هرچند که در ابتدای راه اندازی این کرسی ها وضع مطلوبی ایجاد شد اما در ادامه آنچنان که باید ادامه نیافت و از نظر من این روند در بروکراسی اداری نیز محصور شده است، به نظر می رسد به تلاش جدی تری در این راستا نیاز داریم چراکه برپایی کرسی های نظریه پردازی در محیط دانشگاهی امری ضروری و لازم است.
پایان پیام/
نظر شما