خبرگزاری شبستان: پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت دینی، موضوعات و مسائل جدیدی را پیش روی جامعه اسلامی قرار داده است. پیدایش این سنخ از موضوعاتِ برآمده از نظام و ساختار حکومت دینی، ارتقاء و توسعه در تفقه را ضروری می سازد. امروز ضرورت پرداختن به فقه حکومتی با ورود فقه به عرصه جامعه دوچندان شده است از این رو در گفتوگو با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و رئیس پردیس قم این دانشگاه به واکاوی این مفهوم و ابعاد مختلف آن پرداختیم، که بخش سوم و پایانی آن از نظرتان می گذرد.
اجرای منویات مقام معظم رهبری در حوزه فقه حکومتی نیازمند اتخاذ چه راهبردهایی است؟
اکنون هم وقتی نگاه می‌کنیم حجم بیشتر مطالب فقه ما همان فقه فردی و عبادی مانند صلاة، طهارت و ... است و هنوز این مباحث غلبه دارد، البته حرکت به سمت فقه حکومتی و بیشتر شدن وجود دارد، اما کافی نیست.
سال 89 آیت‌الله نوری همدانی در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی حوزه به نظرم فقه را به 10 قسمت تقسیم کرد و گفت که فقه ما فقط فقه فردی نیست، بلکه فقه اجتماعی، سیاسی، اعتقادی، قضائی، و ... وجود دارد. وی تأکید کرد که حوزه تنها در چند بخش از فقه فعالیت می‌کند و لازم است که ما در همه بخش‌ها و قسمت‌ها فعالیت داشته باشیم؛ بخصوص در بخش‌هایی که به حکومت مربوط است مانند فقه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و جامعه‌شناختی و ...، اینها قسمت‌هایی است که در فقه ما وجود دارد منتها لاغر است و باید فربه شود، لذا طبیعی است چون حکومت شیعه حداقلی بود، لذا فقه حکومتی ما هم حداقلی است نه اینکه وجود نداشته باشد؛ وجود دارد و در مباحث مختلف اقتصادی، سیاسی، قضائی و ... فقه دارای نظر است اینها مباحث فقه حکومتی است بدون حکومت اسلامی که نمی‌توان این فقه را اجرا کرد، ولی اینها کم‌رنگ است که باید پر رنگ شود.
بحث ولایت فقیه در فقه ما وجود دارد و برخی از فقها بزرگ هم گفتند کسی که ولایت فقیه را قبول نداشته باشد بویی از فقه نبرده است. فقیهی مانند صاحب جواهر این مطلب را بیان می‌کند که در رأس همه فقهاست، وقتی می‌گویند فقه سنتی یعنی فقه جواهری. این گونه مباحث وجود دارد، ولی چون حکومت در اختیار صاحب جواهر نبوده نتوانسته این موضوعات را خیلی بسط دهد و مسئله اصلی فقه فردی بوده است بنابراین فقه حکومتی را به صورت مختصر بحث کردند، اما اکنون باید به این مسائل بیشتر پرداخته شود و وزن بحث‌های اجتماعی و سیاسی و حکومتی را بیشتر کنیم که متأسفانه کارهای صورت گرفته کافی نیست و به اندازه کافی انجام نشده است.
حوزه علمیه برای اجرای منویات مقام معظم رهبری چه کارهایی را انجام دهد و آیا دانشگاه هم می‌تواند وارد میدان شود؟
در بحث کلی باید کار حوزوی ـ دانشگاهی انجام شود؛ بخشی از کار به دست حوزه است و حوزه باید همان فقه حکومتی را در ابعاد مختلف ترسیم کند و در اقتصاد، اجتماعیات و مباحث قضائی و بحث‌های سیاسی و ... وارد شود، اکنون علم سیاسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود از غرب ترجمه شده است و نظریات غربی است، هنوز ولایت فقیه وارد عرصه علم سیاست ما نشده است؛ یک بخش از کار را باید حوزه انجام دهد که این مباحث را از نظر فقهی منقح کند و این کار هم با تدریس یک با دو درس و در مدت یک سال و دو سال امکانپذیر نیست، بلکه ده‌ها سال زمان لازم دارد و باید کارهای مختلفی انجام شود.
بخش دیگر این است که فقه سیاسی(مهم‌ترین قسمت فقه حکومتی فقه سیاسی است) بعد از این مدت باید وارد دانشگاه شود و به تئوری‌های علم سیاست تبدیل شود. فقه سیاسی باید به علم سیاسی تبدیل شود. این کار را باید دانشگاه انجام دهد. حوزه باید فقه سیاست را آماده کند دانشگاه هم باید علم سیاست را تدوین کند، علم سیاست غیر از فقه سیاست و مکتب سیاسی و فقهی است مثل فقه فردی و علم حقوق (مباحث حقوق خصوصی) و یا حقوق جزائی نسبت به فقه جزائی ما. اول باید فقه جزائی را استنباط کرد و براساس آن دانش حقوق که مربوط به دانشگاه است ماده و تبصره و قانون درست می‌کند. در دانش اقتصاد، سیاست، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و فلسفه و کلام هم باید این کار انجام شود، یعنی از یک طرف ما به فقه و استنباط لازم داریم و از طرف دیگر باید این آموزه‌ها را به زبان علمی و دانشگاهی درآوریم. علم حقوق را به زبان تبصره، ماده و قانون درآوردن کاری است که دانشگاه باید انجام دهد.
برپایی کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی چه تأثیری در اجرای بهتر و سریع‌تر این امر دارد؟
وقتی فقیهی استنباطی می‌کند باید در کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی نظر خود و دلایل خود را بیان کند یا یک استاد دانشگاه و محقق می‌آید بر اساس آموزه‌های اسلامی یک نظریه در علم سیاست می‌دهد اینجا باید کرسی نظریه‌پردازی و آزاداندیشی برگزار شود تا این طراحی شود و این شخص اعلام کند که من به چنین نظریه‌ای رسیدم و باید اجازه داد تا نظریه او نقد علمی شود و در یک محیط علمی و بدون جنجال این کار انجام شود تا این کار به نتیجه برسد.
همان طور که عرض کردم هم باید فقه سیاسی داشته باشیم و هم علم سیاسی. علم سیاسی اسلامی بدون فقه سیاسی به دست نمی‌آید فقه سیاسی هم به تنهایی فایده‌ای ندارد، فقه باید به علم تبدیل شود و وارد دانشگاه‌ها شود و از طریق دانشگاه‌ها وارد بدنه اجرایی شود. اینکه می‌گویند رابطه دانشگاه و صنعت باید گفت رابطه دانشگاه و عمل. دانشگاه باید اصول و مبانی را از حوزه بگیرد و به نظریات علمی تبدیل کند و نظریات علمی به بدنه اجرایی در عرصه‌های مختلف رسوخ داده شود.
پردیس قم دانشگاه تهران هم به دلیل اینکه در قم واقع است و دسترسی اساتید و کارشناسان راحت‌تر است و هم اینکه خودتان حوزوی هستید می‌تواند ارتباط بهتری با حوزه داشته باشد. در این دانشگاه چه کارهایی تاکنون صورت گرفته و چه کارهایی را می‌توانید در اجرای منویات مقام معظم رهبری انجام دهید؟
لازم است برای دانشگاه‌ها مأموریت تعریف شود، پردیس قم دانشگاه تهران از یک طرف وابسته به دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه مادر و قدیمی‌ترین و معتبرترین دانشگاه است و از طرف دیگر با حوزه ارتباط دارد و اکثر اساتید آن هم دکترا از دانشگاه دارند و هم در حوزه تحصیل کردند، لذا یک فرصت طلایی در این ارتباط است. ابتدا ما باید این مرکز را رشد دهیم، اکنون ما می‌توانیم رشته‌های متعددی مثل رشته اقتصاد، بانکداری اسلامی، جامعه‌شناسی اسلامی را راه‌اندازی کنیم و اساتید حوزوی و دانشگاهی را به این مکان بیاوریم.
با وجود انجمن‌های علمی حوزوی که حدود 40 نفر دکتر و مجتهد در هر رشته وجود دارد که در هیچ جای دنیا چنین موقعیتی وجود ندارد ما می‌توانیم اینها را جذب کنیم و رشته‌های جدید اسلامی را تعریف کنیم و با همکاری انجمن‌های علمی حوزه این کار را تحقق بخشیم، منتها وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دولت باید این مأموریت را به ما بدهند نه اینکه ما تقاضا کنیم، آنها مخالفت کنند. ما پیشنهاد می‌دهیم اما قبول نمی‌شود، در واقع ما مجری هستیم و باید به ما اجازه کار داده شود ما به دانشگاه تهران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مسئولان اعلام کردیم که ما آماده‌ایم که حوزویان دانشگاهی (کسانی که دکترای دانشگاهی دارند و مجتهد هم هستند) را به دانشگاه دعوت کنیم و در مورد رشته‌هایی که مد نظر هست، چند رشته اساسی وجود دارد که اصل هستند مانند اقتصاد، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و سیاست را راه‌اندازی کنیم. ما این رشته‌ها و اساتید را نداریم این رشته‌ها را راه‌اندازی و این اساتید را جذب کنیم و از ابتدا هم افرادی را بیاوریم که هم در حوزه مجتهد باشند و هم دکترای دانشگاهی داشته باشند.
در اجرای منویات مقام معظم رهبری از نظر منابع و نیروی انسانی ضعف و کمبودی داریم؟
اکنون در هر رشته 20، 30 نفر متخصص وجود دارند. اکنون در قم حرف‌های زیادی زده شده و کتاب‌های زیادی نوشته شده، اما وارد دانشگاه‌ها نشده است. اینها باید وارد عرصه دانشگاه شود و در درس‌ها و واحدهای لحاظ شود و از قم به همه جای عالم و شهرها و از ایران به کل جهان برود. این مأموریت به ما داده نمی‌شود، خود ما هم تقاضا دادیم که قبول نمی‌کنند. باید برعکس باشد باید اجبار کنند و بگویند پردیس قم دانشگاه تهران! وظیفه‌ات این است و باید این کار انجام دهید. وقتی پیشنهاد جذب استاد و رشته را می‌دهیم سریع اجازه داده شود، ولی این حمایت‌ها انجام نمی‌شود و این دید و نگاه وجود ندارد که قم می‌تواند این کار را انجام دهد. به طور کلی دانشگاه‌های قم نه فقط پردیس قم دانشگاه تهران می‌توانند این کار را انجام دهند و باید این کار را انجام دهند و حتی اگر این کار را انجام ندهند باید پاسخگو باشند، اما باید برایشان مأموریت تعریف شود و امکانات داده شود وقتی اتاق و کلاس وجود ندارد وقتی درخواست رشته جدید می‌شود به ما داده نمی‌شود چگونه می‌توانیم این کار را انجام دهیم؟!
در گفت‌وگوی ما بسیاری از آسیب‌هایی که برای اجرای منویات مقام معظم رهبری وجود دارد بیان شد، به غیر از این مباحث اگر در بخش‌های مختلف از مدیریت، بودجه، نیروی انسانی، جدیت طلاب و دانشجویان، منابع، روش تحقیق و تدریس و ... ضعفی وجود دارد که باید از بین برود بیان کنید؟
در همه زمینه‌ها ضعف هست، ولی از همه مهم‌تر این است که ما باید بدانیم که چه کار باید کنیم و باید بدانیم که چه کسی می‌تواند این کار را انجام دهد و بعد کسی که می‌تواند این کار را انجام دهد را حمایت کنیم و برنامه لازم به وی داده شود و انتظار اجرای درست را از وی داشته باشیم، و الا برگزاری جلسات و بحث کردن و ... نتیجه‌ای ندارد.
دولت نهم و دهم به این مسائل اعتقاد دارد، این همه بحث و گفتوگو ... انجام شده است، ممکن است دولتی سر کار بیاید که به این مسائل اعتقادی نداشته باشد، تا کی می‌خواهیم بحث کنیم پس کی می‌خواهیم اجرا کنیم؟! فقط جلسه و بحث می‌شود درست است که این مسائل پیچیده است و به سادگی امکانپذیر نیست، اما بالاخره باید از جایی شروع کرد و ولو به صورت ناقص و بحث‌ها هم می‌تواند ادامه پیدا کند. باید به مرحله اجرا برسیم.
پایان پیام/
نظر شما