خبرگزاری شبستان: چند سال است که بحث تحول علوم انسانی جزء اصلی ترین مباحث مطرح در جامعه علمی کشور است، چراکه این مقوله از جمله مباحث مهمی است که در تعیین و تغییر سرنوشت کشورها تاثیر شگرفی دارد. در این زمینه با محمد فنائی اشکوری، استاد حوزه و دانشگاه و استاد فلسفه تطبیقی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به گفتگو نشسته ایم:
دولت در تحول علوم چه تاثیری دارد و چه انتظاری در این زمینه می توان از دولت آینده داشت؟
کار اصلی تحول علوم و مسئولیت آن بر دوش عالمان و پژوهشگران است. دولت می‌تواند و وظیفه دارد بستر را برای پژوهشگران فراهم کرده و با برطرف‌کردن موانع و فراهم کردن امکانات لازم زمینه را برای این تحول مهیا کند. این زمینه سازی شامل برنامه‌ریزی، تخصیص بودجه، مدیریت، هدایت‌گری، نظارت و مطالبه است و این امر می تواند دانشمندان و پژوهشگران را در نیل به هدف یاد شده کمک کند.
این مطالبه به چه معنا و به چه صورت باید باشد؟
به این صورت که دولت در قبال بودجه‌ای که فراهم می‌کند و امکاناتی را که در اختیار مؤسسات پژوهشی قرار می‌دهد باید حاصل و نتیجه کارها را پیگیری کند. دولت باید دغدغه و اهتمام جدی به امر پژوهش داشته باشد و آن را امری تشریفاتی و فرعی در برنامه‌های خود قرار ندهد. تحول علوم باید در اولویت فعالیت‌های دولت قرار گیرد. اگر نگوییم اولویت این امر بیش از مسایل اقتصادی نیست، کمتر از آن نیز هم نیست، چرا که بسیاری از مسایل اقتصادی متوقف بر انجام پژوهش‌ها است؛ دولتی موفق است ولو اینکه هدفش اقتصادی هم باشد، که زمینه را برای تحول علوم و پژوهش‌ها فراهم کند.
تا چه اندازه بحث تحول علوم در پیشرفت کشور و عملی شدن الگوی اسلامی ایرانی می تواند اثر گذار باشد؟
یکی از نقش‌های کلیدی در بحث توسعه الگوی ایرانی اسلامی بحث تحول در علوم مختلف بویژه علوم انسانی است، به دلیل اینکه علومی که با آن سروکار داریم عمدتا وارداتی هستند و از فرهنگ و تمدن دیگری وارد شده‌اند. انقلاب اسلامی در بحث توسعه و پیشرفت داعیه‌های مهمی دارد که راه و مسیر و مقصدش در بسیاری از موارد متفاوت با آن چیزی است که تمدن کنونی در پی آن است. تمدن موجود غرب الگو و سرمشق مطلوبی برای توسعه و پیشرفتی که مطلوب ما است، نیست. ما به این الگو انتقاد داریم.
انقلاب اسلامی برای در انداختن طرحی نو برپا شده و متناسب با آرمان‌های انقلاب اسلامی باید تحول در علوم داشته باشیم و به تولید دانش بپردایم. بنابراین با دنباله‌روی صرف و کپی‌برداری از تجربه دنیای امروز نمی‌توانیم به اهداف خود نزدیک شویم، باید حداکثر استفاده از این تجربه‌ها را داشت، اما این علوم را متناسب با اهداف و آرمان‌های خود شکل و جهت داده و نواقص و کمبودهایش را رفع کرد.
نباید در این زمینه فقط وارد‌کننده باشیم، بلکه با بومی‌سازی و اسلامی‌سازی کردن علوم و پرکردن خلأها با میراث اسلامی و ایرانی در این زمینه گام های دیگری برداریم. این مقوله تا جایی اهمیت دارد که بدون داشتن چنین طرحی اهداف انقلاب قابل تحقق نیست، بنابراین جزء آرمان های اصلی نظام اسلامی است و باید از اهداف اولویت‌دار دولت باشد.
آزاداندیشی و اهتمام دولت به بحث آزاد اندیشی چه تاثیری در تحول علوم دارد؟
تحول علوم بدون آزاداندیشی امکان ندارد. علوم با دستور و بیانیه و قانون و مصوبه تحول پیدا نمی‌کند. تحول علوم قبل از هر جا باید در ذهن و اندیشه عالمان روی دهد. علم نتیجه خلاقیت و نوآوری عالمان است که بدون آزاداندیشی و فضای آزاد گفت‌وگو و طرح ایده‌های علمی ممکن نیست. بنابراین دولت باید بستر لازم را برای تضارب آراء و برخورد تحلیلی و منتقدانه اما منصفانه را فراهم کند تا به طور تدریجی شاهد تحول علوم باشیم. علوم در جایی قرار ندارند که بتوان آن را خرید و وارد کرد یا صاحب آن شد. تحول در اذهان خلاق روی می‌دهد و شرایط این شکوفایی آزاداندیشی، گریز از تعصب و تنگ‌نظری‌ها و حصارهایی است که فکر را حبس می‌کند. باید از این حصار رها شد تا جوانه اندیشه امکان رشد و نمو پیدا کند.
برای تحقق تحول در علوم به چه ابزارهای دیگری نیازمندیم؟
یکی از الزامات تحول علوم این است که ارتباطات علمی فعال با دنیا داشته باشیم. یعنی ضمن اینکه باید خودمان تحول جدی در این زمینه داشته باشیم ارتباط علمی با دنیا به ویژه کشورهای اسلامی و دانشمندان مسلمان داشته و از تجارب آنها استفاده کنیم. باید فضایی در ایران ایجاد شود تا هر آزاداندیش و متفکر مسلمانی اینجا را مرکز علمی خود بداند و برای طرح ایده و نظر خود به این کشور سفر کرده و با استقبال روبرو شود.
فضا باید برای تبادل علمی جهانی به ویژه دانشمندان اسلامی که تعداد آنها نیز کم نیست، فراهم شود تا سرعت تحول علوم در کشور چند برابر شود. بسیاری از دانشمندان اسلامی در نقاط مختلف دنیا هستند که به انقلاب و آرمان‌های آن عشق می‌ورزند اما چون مدیریت موفقی در این زمینه نداشتیم، این انرژی‌ها جذب کشورهای دیگر شده و حتی بسیاری از ایرانی‌ها حاصل اندیشه‌ها و تجارب خود را نصیب کشورهایی می‌کنند که با ما سر ستیز و جنگ دارند. باید تلاش کرده این نیروها را به کشور برگردانده و از تجارب و نظرات علمی آنها استفاده کنیم. بنابراین مبادلات علمی جهانی و برون‌مرزی از اولویت‌هایی است که دولت جدید باید به آنها توجه داشته باشد.
نقش دین باوری و معنویت در زمینه تحول علوم چیست؟
نگاه دین دارانه به علم، تکنولوژی، پیشرفت و بطور کلی زندگی متفاوت با نگاه سکولار و مادی است. در نگاه اسلامی بین دین و زندگی جدایی نیست. زندگی باید رنگ و صبغه دینی و معنوی داشته باشد. پیشرفت علمی و تکنولوژیک محض بدون تکامل اخلاقی و معنوی به بحران هایی می انجامد که امروز شاهد آن در دنیا هستیم. علم در تفکر اسلامی ضمن اینکه علم است و کشف واقع می کند و به ما توانمندی می دهد، در سایه جهان بینی الهی قرار دارد. در تحول علوم باید بطور جدی توجه داشته باشیم که علم و توسعه ای که در پی آن هستیم فقط در پی اهداف مادی صرف نیست، بلکه اخلاق گرا، معنوی و خدامحور است. علم در این نگاه جزئی از منظومه تفکر توحیدی است و باتوجه به این باور باید تولید و توسعه پیدا کند. بهره گیری از تعالیم اسلامی، هدایت های دینی و توجه به آرمان های الهی باید همواره در همه فعالیت های علمی ما مد نظر باشد و در ترسیم چشم انداز تمدن اسلامی این نکته باید محور توجه قرار بگیرد.
پایان پیام/
نظر شما