خبرگزاری شبستان: یکی از مشکلات مهم جوامع عقب مانده، در لاک خود قرار گرفتن و به سمت تبادل معرفتی با دیگران نرفتن است. کسی که ذهنش محدود در یک چارچوب تنگ منحصر است نمی تواند اندیشه ورز و تمدن ساز باشد بلکه باید با ارتباط با سایر ملت ها و انسان های دیگر به این مهم دست یابد؛ این جملات بخشی از صحبت های محمدعلی آذرشب، استاد دانشگاه تهران و رییس مرکز پژوهش وحدت جهان اسلام است که پیرامون تحول علوم و اهمیت اندیشه ورزی در جامعه در میان گذاشته است. مشروح این گفتگو از نظرتان می گذرد:
برای ورود به بحث لطفا توضیح دهید رشد روحیه اندیشه ورزی در کشور نیارمند چه ملزوماتی است؟
روحیه اندیشه ورزی مساوی با روحیه تمدن سازی است. وقتی اندیشه فعال باشد، منجر به تمدن سازی می شود و در واقع می توان گفت همان مولفه های تمدن سازی، مولفه های اندیشه ورزی هم هست که مهمترین آن احساس عزت از برترین مسائل ادیان سماوی است. در ادیان انسان عزیز، محترم و خلیفة الله است و این محور اصلِ اصول دین است که تمام منظومه فکری دینی بر آن استوار است. برای اینکه انسان احساس عزت و کرامت کند، نیاز است بسیاری از مسائل اصولی در سیاست، اقتصاد، تربیت، رفتار و اخلاق در سطح جامعه فراهم شود. عزت حیات است و ذلت مرگ. ندای هیهات من الذلّه که امام حسین (ع) در روز عاشورا سر داد، مساله حیاتی در تمدن سازی و اندیشه روزی است. وقتی احساس عزت به انسان دست داد، تمام نیروها از جمله نیروی فکر و اندیشه در او بارور می شود و ذلت بر او غلبه پیدا نمی کند برعکس انسان ذلیل احساس نمی کند که باید به سمت تمدن گام بردارد و برای همین دائم عقب می افتد. یک معنای اصطلاحی در قرآن است به نام تعارف که با معنای رایج در ادبیات جامعه ما تفاوت دارد. این واژه در قرآن به معنای مبادله معرفتی انسان تعبیر می شود. این موضوع یکی از سوژه های مهم اندیشه های دینی و قرآنی است و خدا در آیه 13سوره حجرات می فرماید:" یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ... ای مردم ، ما شما را از نری و ماده ای بیافریدیم و شما را جماعت ها و قبیله ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید هر آینه گرامی ترین شما نزد خدا ،پرهیزگارترین شماست خدا دانا و کاردان است."
خدا در این آیه اشاره می کند که انسان ها را گوناگون خلق کرد "لتعارفوا" برای اینکه میان آنها تعارف و مبادله معرفتی انجام شود. یکی از مشکلات مهم جوامع عقب مانده، در لاک خود قرار گرفتن و به سمت تبادل معرفتی با دیگران نرفتن است. کسی که ذهنش محدود در یک چارچوب تنگ منحصر است نمی تواند اندیشه ورز و تمدن ساز باشد بلکه باید با ارتباط با سایر ملت ها و انسان های دیگر به این مهم دست یابد.
از جمله مولفه های اندیشه ورزی این است انسان از پدیده های موجود با غفلت نگذرد. قرآن همواره بر این مساله تاکید دارد. قسم به زمان و مکان و موجودات عالم همچون قسم به عصر، ضحی، شمس، نجم، تین، زیتون و ... نشان از اهمیت پدیده ها دارد و نباید به سادگی از کنار آنها گذشت.
تقویت روحیه پرسشگری در بدنه علمی کشور چه تاثیری بر تولید علم دارد؟
این مساله بسیار مهمی است و باید از کودکی و نوجوانی در افراد نهادینه و تقویت شود. معمولا ما در قبال سوالات و کنجکاوی های کودک و نوجوان خود صبر و حوصله به خرج نمی دهیم و با چسباندن برچسب "فضولی" این روحیه پرسشگری را در او سرکوب می کنیم. یک سیب از درخت به زمین افتاد و باعث شد قانون جاذبه توسط نیوتن کشف شود. اتفاقا قرآن هم سوال کننده است و دائم با کلمات پرسشی انسان را وادار به کنجکاوی و تدبر می کند. این روش قرآن برای ایجاد سوال و تکرار بسیار اهمیت دارد. ما سعی می کنیم در تعلیم، مطالب را به ذهن مخاطب القا کنیم نه اینکه بر اساس پرسشی که در ذهن افراد به وجود بیاید، پاسخ دهیم. در دعاها هم داریم خدایا ذهنی به من بده که فعال باشد و فکری بده پرسشگر و سوال کننده باشد. این عقل سوال کننده معمولا دنبال کشف حقیقت است. ذهن سوال کننده، ذهنی مهم برای اندیشه ورزی و تمدن سازی است که باید از کودکی، خانواده ها وآموزش و پرورش به آن اهمیت دهند و تا در دانشگاه ها نیز این روحیه پرسشگری زنده باشد.
آیا می توان خلاقیت علمی را در جامعه دانشگاهی بارور کرد یا این مسئله باید بالذات باید این روحیه وجود داشته باشد؟
قطعا می توان این اقدام را انجام داد اما به شرط اینکه جامعه دانشگاهی از ظاهر سازی و آمار سازی به دور باشد. گاهی به این مساله دچار می شویم که دائم بگوییم و آمار دهیم چند مجله، چند مقاله، چند طرح و ... ارائه داده ایم تا آمار افزایش یابد. اما فراموش نکنیم علاوه بر کمیت باید به دنبال کیفیت نیز باشیم؛ باید دید این محصول ارائه شده چه چیزی به علم اضافه کرده یا به چه سوالی پاسخ داده چه نیازهای از مشکلات فکری، عینی و عملی جامعه را حل کرده است. بنابراین باید به محتوا هم پرداخت نه فقط آمار را بالا برد. اگر چناچه به آمار و ظاهرسازی اکتفا کنیم نتیجه ای جز خود راضی کردن و سطحی نگری که سودی برای مملکت نخواهد داشت، عایدمان نمی شود.
نگاه دولت در به کارگیری متخصصان علوم انسانی چگونه باید باشد؟
در گام نخست باید علوم انسانی را تعریف کرد. یک سری علوم نظری صرفا و غالبا از غرب هم گرفته شده و وارداتی است نباید در دسترس ما باشد بلکه این علوم باید زاینده و زنده باشد و این موضوع در دانشگاه ها اهمیت خاص خود را پیدا کند.
علوم انسانی زمینه ساز کل پیشرفت جامعه اسلامی است. اگر بخواهیم پیشرفت در همه زمینه ها داشته باشیم اولا باید انسان سازی کنیم دوما باید به زیرساخت های آن توجه کنیم. تا انسان خوب تربیت نکنیم نمی توانیم به پیشرفت دست یابیم.
دولت جدید که در راس آن خوشبختانه شخصی است صاحب نظر در علوم، باید به علوم انسانی جهت دهد و از این حالت توسعه کمّی بیرون رفته و به توسعه کیفی برسد. افراد صاحب نظر باید این حوزه را سامان دهی کرده و دولت با ایجاد اتاق فکر، در اختیار قرار دادن امکانات و نظارت بر مراکز پژوهشی در این راستا گام موثری بردارد.
حضور متصدیان بیگانه با علوم انسانی در مسوولیت های مرتبط با این حوزه چه عواقب سوئی به دنبال دارد؟
مهمترین عامل پیشرفت بشریت خود بشر است. اولا علوم انسانی در میان خانواده ها از اهمیت بالایی برخوردار نیست. به طور مثال دانش آموزی که می خواهد به سمت تحصیل در علوم انسانی برود، خانواده ارزش آن را در حد پایین جلوه داده و مانع این اقدام می شوند. یا فرزندانی که تخصص پدر آنها علوم انسانی است، احساس ارزشمندی ندارند. بنابراین اینکه افراد مرتبط با تخصص علوم انسانی در جایگاه خود قرار ندارند، ابتدا برمی گردد به کم اهمیت بودن این علوم در خانواده ها سپس این جریان منجر می شود ما نتوانیم به سمت انسان سازی حرکت کنیم.
وزارت علوم تا چه اندازه باید در برپایی کرسی های آزاد اندیشی اهتمام داشته و تاثیر گذار باشد؟
کرسی ها آزاد اندیشی فضای سیاسی فکری امنیتی و تربیتی خاص خودش را می طلبد. در این برنامه باید دو طرف قدرت تحمل اندیشه ها و دیدگاه های یکدیگر را داشته و به سخنان هم گوش سپارند. باید میان دو طرف دیالوگ رد و بدل شود نه آنالوگ. دولت باید با فراهم کردن امکانات مناسب، فضایی توام با آرامش و به دور از تنش و دعوا برای دو طرف آماده کند و بدون مقدمه دست به این کار نزند. البته ایجاد کرسی های آزاد اندیشی، حرکتی خودجوش است و آین نامه ای و ابلاغی نیست که از سوی دولت تعیین شود، تمایل طبیعی افراد به رایزنی و تبادل گفتگو، بسترساز این مهم است که باید با حمایت دولت صورت بگیرد.
پایان پیام/
نظر شما