به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری شبستان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، موسسه‌ای آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی است که اساسنامه آن به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است که ریاست عالی آن با رئیس جمهوری است و بودجه آن در بودجه کل کشور و در ردیف مستقل ذیل ردیف ریاست جمهوری منظور می‌شود. کتابخانه ملی به صورت رسمی در سال 1316 تشکیل شد. در سال 1358 مرکز خدمات کتابداری، و در سال 1378 سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی در کتابخانه ملی ادغام شدند و سرانجام در سال 1381 با تصویب شورای عالی اداری، کتابخانه ملی و سازمان اسناد ملی با هم ادغام شدند و سازمان فعلی شکل گرفت. اکنون این سازمان در دو ساختمان مستقل «کتابخانه ملی ایران» و «گنجینه اسناد ملی ایران« فعالیت دارد.
ارکان: هیات امنا و رئیس کتابخانه ملی
کتابخانه ملی ایران از دو رکن اصلی هیات امنا و رئیس تشکیل شده است که اعضای آن متشکل از هفت نفر؛ ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیه کتابخانه ملی)، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش و پرورش، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دو نفر از صاحبنظران در امر کتاب، کتابداری یک نفر به پیشنهاد وزیر علوم و یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تأیید رئیس هیأت امناء و رئیس کتابخانة ملی، خواهد بود. رئیس کتابخانه ملی سمت دبیری هیأت امناء را به عهده خواهد داشت.
بر این اساس، ریاست هیأت امناء با رئیس جمهوری خواهد بود.
همچنین رئیس کتابخانه ملی با پیشنهاد رئیس و تأیید هیأت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی بلامانع است.
اهداف و وظایف کتابخانه ملی
از مهمترین اهداف و وظایف کتابخانه ملی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب در ایران و یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور.
* گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب در زمینة ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی به ویژه انقلاب اسلامی.
* گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب و غیرمکتوب معتبر علمی، فرهنگی، فنی از کشورهای دیگر.
* پژوهش و برنامه‌ریزی علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی و شرکت در تحقیقات و فعالیت‌های بین‌المللی ذیربط.
* اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همه زمینه‌ها به‌منظور اعتلای فرهنگ ملی و انجام تحقیقات مربوطه.
* انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائه خدمات فنی و برنامه‌ریزی و سازماندهی کتابخانه‌های کشور.
* ارائه روشهای مطلوب به‌منظور هماهنگ کردن خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادله اطلاعات.
وظایف و اختیارات رئیس کتابخانه ملی
وظایف و اختیارات رئیس کتابخانه ملی بر اساس آنچه در اساسنامه این سازمان موجود است، به شرح زیر است:
الف: اداره امور کتابخانه با توجه به مصوبات هیأت امناء.
ب: مراقبت بر حسن اجرای اساسنامه و آیین‌نامه‌ها و مصوبات هیأت امناء.
ج: پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیأت امناء.
د: ارائة گزارش فعالیت‌های سالانة کتابخانه و همچنین گزارش میزان نحوة پیشرفت کار به هیأت امناء.
ﻫ : دعوت اعضای هیأت امناء برای شرکت در جلسات موضوع مادة 5 اساسنامه.
و: پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده به هیأت امناء برحسب ضرورت.
ز: امضاء کلیه قراردادها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و معرفی امضاهای مجاز و اجازه پرداخت در حدود مقررات مربوطه و بودجه مصوب.
ح: پیشنهاد بودجه سالانه کتابخانه ملی به هیأت امناء.
ط: نمایندگی کتابخانه ملی در کلیه مراجع اداری و قضایی با حق انتخاب وکیل به منظور استیفای حقوق کتابخانه.
ی: پیشنهاد آیین‌نامه‌های داخلی کتابخانه ملی به هیأت امناء جهت اتخاذ تصمیم.
ک: نصب و عزل کلیه کارکنان کتابخانه ملی براساس تشکیل مصوب.
ل: انجام سایر وظایف محوله از طرف هیأت امناء.
قانون فوق مشتمل بر 8 ماده و 3 تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ دوم آبان ماه 1369 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 16/8/1369 به تأیید شورای نگهبان رسیده است.
به گزارش شبستان، کتابخانه‌های ملی و عمومی در واقع نهادهایی اجتماعی هستند که برای استفاده عموم تاسیس شده و افراد از تمامی اقشار می‌توانند با عضویت در کتابخانه از کتاب‌ها و دیگر منابع موجود در آن استفاده کنند. این کتابخانه ها به قشر یا گروه خاصی اختصاص ندارند و به طور معمول با سرمایه گذاری مردم ایجاد می شوند. کتابخانه های عمومی منابع اطلاعاتی مختلف اعم از چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی را گردآوری، نگهداری، پردازش، بازیابی و به علاقه مندان عرضه می‌کنند. این کتابخانه‌ها با توجه به نقش عمومی که دارند یکی از شاخص‌های مهم توسعه فرهنگی در جهان و صحنه بین المللی تلقی می‌شوند.
وظایف و اهداف کتابخانه‌های ملی کشورهای دیگر
وظیفه اصلی و بنیادی کتابخانه‌های ملی در جهان، تشویق مردم به مشارکت فعال در فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی، فراهم آوردن امکانات رشد وگسترش آموزش در جامعه، کمک به مردم در استفاده مطلوب از اوقات فراغت و تشویق به مطالعه است که بر اساس سیاست‌ها و ارزش‌گذاری ها در یک جامعه مواردی نیز به آنها اضافه می‌شود. البته «فراهم کردن اطلاعات و دانش»، «آموزش»، «فرهنگ»، «مطالعه و ادبیات» و «گردهمایی و بحث»، از جمله کارکردهای کتابخانه‌های ملی محسوب می‌شود. در زیر به معرفی برخی کتابخانه‌های ملی در دنیا اشاره می‌کنیم:
1- کتابخانه ملی چین
کتابخانه ملی چین در غرب شهر پکن پایتخت چین قرار دارد. این کتابخانه با گردآوری آثار کتابخانه سلطنتی پکن در سال 1909 تاسیس شد. علاوه بر کتاب‌هایی که از کتابخانه سلطنتی به ارث برد کتابخانه ملی زمان بازگشایی هم تعداد زیادی از آثار انتشارات مهم را از طرق اهدای دولت دریافت کرد که آرشیویی ابتدایی برای این کتابخانه محسوب می‌شد. تا سال 1949 این مجموعه کمی بیش از یک میلیون و 400 هزار جلد کتاب و 120 کارمند داشت.
این کتابخانه زیر نظر وزارت فرهنگ چین اداره می‌شود و به صورت کتابخانه تحقیقاتی، وظایف کتابخانه‌های ملی سراسر دنیا را انجام می‌دهد.
2- کتابخانه ملی کانادا
این کتابخانه در شهر اُتاوا، پایتخت کانادا قراردارد و ساختمان آن با سازمان آرشیوهای ملی کانادا مشترک است. ساختمان این کتابخانه در نزدیکی ساختمان‌های مجلس، دیوان عالی کشور، بانک کانادا و دیگر موسسه‌های مهم فدرال قرار دارد. مجموعه الکترونیکی این مجموعه دربرگیرنده کتاب‌ها و نشریات ادواری کانادا و سه هزار عنوان منابع منتشر شده از سوی بخش انتشارات تجاری و دولتی است.
مجموعه «جاکوب ام.لوی» شامل آثار قدیمی و کمیاب هبرائیکا و جودائیکا (مربوط به قوم یهود) و همچنین سه هزار جلد کتاب چاپی ازقرن پانزدهم تا هفدهم دراین کتابخانه موجود است. سه نسخه از نخستین کتاب‌های چاپی به زبان عبری و لاتین، بیش از 120 نسخه از چاپ‌های مختلف کتاب مقدس شامل عهد عتیق و جدید به زبان‌های گوناگون، چاپ‌های متعددی از آثار متعلق به مورخ قرن اول، «جوزفوس» و دایره‌المعارف‌های یهودی کهن از دیگر دارایی‌های کتابخانه ملی کاناداست.
مجموعه «ساموئل هایس» (با 200 جلد نسخه خطی اصلی به زبان عبری و سایر زبان‌های یهودی همراه با موجودی‌های ریزنگار از مجموعه‌های نسخ خطی متعلق به موسسات منتخب اروپایی) نیز در این مجموعه قرار دارند.
3- کتابخانه ملی اوکراین
کتابخانه ملی اکراین، بزرگترین کتابخانه کشور اوکراین است که در سال 1918 ساخته شده و از سال 1988 به نام «ورنادسکی» نامگذاری شده است. این کتابخانه 15 میلیون منابع با ارزش کتابی، مجلات، روزنامه‌ها، نقشه‌ها، نت‌های موسیقی، منابع تصویری، خطی، چاپی قدیمی، کتاب‌های دست نویس و اسناد را در خود جای داده است به حدی که بالاترین تعداد کتاب و اسناد دست‌نویس خط اسلاو را در کشور دارد و سالیانه 140 تا 160 هزار نسخه (کتاب، مجله و روزنامه) دریافت می‌کند و آن چه در کشور اوکراین منتشر می‌شود همراه با رساله های دوره دکترا در این مراکز آرشیو می‌شوند.
این کتابخانه با بیش از هزار و 300 موسسه علمی و 70 کتابخانه در کشورهای گوناگون دنیا در ارتباط است. منابع اطلاعاتی این کتابخانه مورد استفاده 250 هزار مراجعه کننده قرار می‌گیرد که سالیانه سه تا پنج میلیون مورد اطلاعات را به صورت کتاب، نشریه و سایر منابع دریافت می‌کند و روزانه هزار و 200 تا هزار و 500 دانشمند، کارشناس، دانشجو از این کتابخانه بازدید می‌کنند.
4- کتابخانه ملی فرانسه
کتابخانه ملی فرانسه درپاریس یا «بیبلیوتک ناسیونال» (به فرانسوی) زمانی بزرگترین کتابخانه ملی در جهان بود. سابقه تاسیس آن به سال 1368 میلادی بازمی‌گردد. اکنون بیش از بیست میلیون جلد کتاب در آن نگهداری می‌شود. هسته اصلی کتابخانه را مجموعه «شارل پنجم» تشکیل می‌دهد که در سال 1368میلادی، کتابخانه‌ای اختصاصی با هزار نسخه خطی را در یکی از تالارهای ساختمان لوور برای خود دایر کرد. در زمان «لویی یازدهم»، تعدادی نسخه خطی و کتاب‌های چاپی مصادره شده، به این مجموعه اضافه شد.
«شارل هشتم» و «لویی دوازدهم» نیز به توسعه آن پرداختند و محل کتابخانه با تغییر محل اقامت پادشاهان، از قصری به قصر دیگر تغییر می‌کرد. در سال 1523 سرپرستی کتابخانه به «گیوم بوده» دانشمند مشهور علوم انسانی واگذار شد تا محل آن در قصر «فونتن بلو» ثابت شود.
5- کتابخانه ملی پرتغال
کتابخانه ملی پرتغال (تاسیس: 1796) برای یکسان‌سازی شیوه اداره و نگهداری کتاب در کتابخانه‌ها روش یکسانی را پایه‌ریزی کرد. در یک دوره ده‌ساله (یعنی از سال 1917 تا 1927) تغییرات اساسی در امر مدرنیزه‌کردن کتابخانه صورت گرفت که آن را به یک ابزار تحقیقات علمی و ادبی تبدیل کرد. کتابخانه ملی پرتغال ضمن تبادل اطلاعات با دیگر کشورها، در کنفرانس‌های بین‌المللی کتابشناسی نیز شرکت می‌نماید. این مؤسسه عضو «ایفلا» و «انجمن کتابخانه‌های ایبرو امریکا» است و با آنها به تبادل اطلاعات و تجربه می‌پردازد. همچنین این کتابخانه عضو «کنسرسیوم اروپایی کتابخانه‌های تحقیقاتی» است. کتابخانه ملی پرتغال سیاست ویژه‌ای نیز در اینترنت داشته که حاوی اطلاعات عمومی و فعالیت‌های مربوط به کتابخانه ملی است.
در حال حاضر بخش مرجع، قرائتخانه عمومی، نشریات، کتاب‌های خطی و نفیس، موسیقی، آرشیو آثار ادبی، میکروفیلم، نابینایان، اطلاع‌رسانی و ارتباطات، حفظ و نگهداری، ترمیم و بازسازی کتب و آثار قدیمی، روابط عمومی و همکاری‌های بین‌المللی، از بخش‌های کتابخانه ملی پرتغال است.
6- کتابخانه‌های عمومی هلند
در تاریخچه کتابخانه‌های عمومی هلند آمده است که وظیفه سنتی کتابخانه‌های عمومی، فراهم کردن دسترسی جهانی به اطلاعات و فرهنگ است که در راستای آن، آگاهی از اهمیت دسترسی آزاد به اطلاعات و محصولات فرهنگی در عصر روشنگری پدید آمد. در طول سده هجدهم میلادی گروه‌های کتابخوان از طبقه‌ی سرمایه‌دار و ثروتمند بودند. در قرن نوزدهم میلادی و در اوایل سده‌ی بیستم، همان گروه‌های سرمایه‌دار و بورژوا، اتاق‌های قرائت عمومی را برای گروه‌های کم‌تر ثروتمند تدارک دیدند (جنبش اتاق‌های قرائت) و نخستین کتابخانه‌های عمومی در هلند در آستانه سده بیستم پدید آمد.
7- کتابخانه‌های عمومی دانمارک
برطبق قانون مجلس، شهرداری‌های کشور ـ که شامل 275 شهرداری است ـ ملزم به ارائه خدمات کتابخانه‌ای با حداقل استانداردها هستند. اما دو یا چند سازمان محلی می‌توانند مشترکاً نظام کتابخانه‌ای ایجاد کنند، و شهرداری‌ها می‌توانند از خدمات کتابخانه‌هایی که در اطرافش فعالیت دارند، بهره‌مند شوند. بیشتر کتابخانه‌های عمومی، صفحه و نوارهای موسیقی را امانت می‌دهند و برای سایر فعالیت‌های فرهنگی تسهیلاتی قائل می‌شوند. در هر یک از چهار استان کشور یک کتابخانه وجود دارد که علاوه بر ارائه خدمات به جامعه محلی خود، به عنوان کتابخانه مرکزی استان، خصوصاً در امانت بین کتابخانه‌ای نیز فعالیت می‌کنند. مسئولان هر استان هزینه فعالیت‌ها را برعهده دارند.
دولت تا سال 1983 درصدی از هزینه‌های کتابخانه‌های عمومی را پرداخت می‌کرد و در عوض، وزارت فرهنگ از طریق اداره بازرسی کتابخانه‌های عمومی کشور، کنترل نسبتاً مستقیمی بر آنها داشت. این اداره نقش مؤثری در رساندن کتابخانه‌های عمومی کشور به سطح حرفه‌ای داشته است. در سال 1986 دفتر ملّی کتابداران که در اصل در سال 1943 تأسیس شد، از کتابخانه سلطنتی جدا شد. برخی وظایف آن همراه با عنوان دفتر ملی کتابداران به مدیریت مؤسسه جدید منتقل شد و این مؤسسه به عنوان سازمان هماهنگ‌کننده و مشاور دولت در موضوع‌های مربوط به کتابخانه‌های تحقیقاتی فعالیت می‌کند. این مؤسسه همچنین دارای یک پایگاه اطلاعاتی مرکزی به نام آلبا است. در سال 1990 اداره بازرسی کشور تعطیل و وظایف آن با وظایف دفتر ملی کتابداران ادغام شد و به نام فعلی آن، «اداره کتابخانه‌های کشور» تغییر یافت.
لازم به ذکر است، در رتبه‌بندی کتابخانه‌های عمومی، دانمارک رتبه 3 را دارد.
پایان پیام/
نظر شما