از سیری در سرزمین رنگ ها تا جستجوی شفا در آبترش سربیشه

خبرگزاری شبستان_ خراسان جنوبی: شهرستان سربیشه به مرکزیت شهر سربیشه با مساحتی معادل 8251 کیلومتر مربع در شرق ایران، حاشیه شمال شرقی دشت لوت و در جنوب شرقی شهرستان بیرجند واقع شده است. این شهرستان از شرق به کشور افغانستان محدود است.

این شهر دارای قدمت تاریخی زیادی است چنانکه شیخ حسین آیتی بیرجندی در کتاب بهارستان نقل می کند "سربیشه شهری است قدیمی که قبل از اسلام مردم آن زردشتی بوده اند". سابقه ابنیه تاریخی سربیشه به صدر اسلام و قبل از آن می رسد و آثار تاریخی آن از قبیل محوطه ها و تبه های باستانی، قلعه و خانه های قدیمی، غارها و روستاها نشان دهنده غنای فرهنگی و سابقه تمدنی این منطقه است.

در وجه تسمیه شهر سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوب شهر، آبخیز و سرسبز بوده و شهر در مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته اند اقوال دیگری نیز گفته شده از قبیل سرد بیشه که بدلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف ‹‹د›› حذف شده است.

تاکنون در سربیشه 90 اثر تاریخی شناسایی شده و از این تعداد 40 اثر در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این شهرستان با چندین بقعه مبارکه متعلق به امامزادگان، ابنیه تاریخی و وجود قلعه ها و غارهای مختلف که قدمت آنها به صدر اسلام و حتی قبل از آن می رسد مجموعه ای از دیدنی های طبیعی تاریخ را در معرض دید و بازدید علاقه مندان و گردشگران گذاشته است.

آستانه مبارکه بی بی زینب خاتون(س)
آستانه مبارکه بی بی زینب خاتون (س) واقع در روستای کاهی بخش مود در 52 کیلومتری شهرستان سربیشه و در بخش مود در مجاورت روستای کاهین واقع شده است.

از شجره نامه این بانوی بزرگوار اسناد و مدارکی در دست نیست ولی طبق اعتقاد شدید مردم و آنچه در کتاب بهارستان مرحوم آیتی آمده است. این بانوی مخدره دخت امام موسی کاظم (ع) است.

مزار کاهی از مشهورترین بقاع متبرکه در سطح استان خراسان جنوبی است که به دلیل ارادت ویژه مردم و دیدن کرامات متعدد از این امامزاده بزرگوار که شرح برخی در کتاب بهارستان آمده است و همچنین به جهت آب و هوای مطبوع و منطقه سیاحتی و تفریحی، همه روزه پذیرای خیل عظیمی از زوار است.

روستای چنشت؛ سرزمین رنگ‌های ایران
در نزدیکی مزار کاهی روستای هدف گردشگری چنشت قرار دارد چنشت در میان رشته کوه باقران قرار گرفته و فاصله آن تا بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی 60 کیلومتر است. روستای چنشت در ادوار گذشته تاریخی جزء دهستان نهار جان بوده، در حال حاضر از توابع شهرستان سربیشه است.

چنشت را هم وزن «بهشت» می‌دانند، که پیش از این به علت زیبایی طبیعی و وجود چهار رودخانه فصلی و نیز سرسبزی نام آن «چند شط» بوده و گروهی از دامداران در سالیان دور، این منطقه را جهت سکونت خود برگزیدند و به مرور زمان، نام کنونی را به خود گرفته‌ است.

روستای چنشت به علت قرار گرفتن در میان 4 رودخانه و نیز کوهستانی بودن آن، دارای باغات و مزارع بسیاری است. آب و هوای آن معتدل کوهستانی بوده که از زمستان‌های سرد و تابستان های خنک برخوردار است.

این روستا به لحاظ پوشش محلی به سرزمین رنگ‌های ایران معروف است. لباس مردم این روستا از نوع خاصی است که کمتر در نقاط دیگر استان خراسان جنوبی یافت می‌شود. لباس زنان روستای چنشت از رنگ‌های شاد و متنوع تشکیل شده و شامل سه قسمت چارقد قرمز یا آبی گلدار، کلاه نقره‌ای و نقره دوزی شده و پیراهن زنانه به رنگهای سبز و قرمز یا آبی است که امروزه بیشتر در مراسمها از آن استفاده می کنند.

تنوع رنگ در لباس‌های محلی مردم روستا جلوه خاصی به آنها می ‌بخشد به طوری که به روستا لقب سرزمین رنگ‌ها داده اند.

این روستا به دلیل مورفولوژی خاص و موقعیت جغرافیایی آن و همچنین داشتن مردمی با آداب و رسوم ویژه، وجود امامزاده سید حامد علوی و دو غار معروف، کلکسیونی از انواع جاذبه‌های گردشگری را درخود جای داده است که در اغلب ایام سال گردشگران زیادی از استان و خارج از استان را در خود جای می‌دهد.

بافت مسکونی روستا، آرامگاه یا مزار سیدحامد علوی و فرزندانش، غار چنشت و چهل چاه از جمله آثار تاریخی این روستا هستند.

استقرار روستا در منطقه میان کوهی، چشم‌انداز کوهستانی زیبا و جذابی به آن بخشیده است روستا در میان باغات گردو و دیگر میوه‌ها محصور شده است و مناظر زیبایی از تلفیق طبیعت و بافت مسکونی پدید آورده است.

روستای چنشت به نسبت سایر روستاهای خراسان جنوبی، کمتر دچار تحولات و تغییرات فرهنگی شده و فرهنگ روستایی آن محفوظ مانده است.

مهم‌ترین صنایع دستی روستای چنشت شامل انواع فرش‌های دستباف، قالیچه‌های کوچک و گلیم‌های زیبا است. ریسندگی، گیوه‌ دوزی، سبدبافی، زیلوبافی و جاجیم بافی از دیگر صنایع دستی قدیمی این روستاست که به مرور زمان به شدت کاهش یافته است.

سوغاتی‌‌های معروف روستای چنشت عبارتند از: زعفران، کشک محلی، زرشک، گردو و بادام خشک، میوه‌های خشک، قالیچه‌های بسیار کوچک و نوعی گبه نیز از دیگر سوغاتی‌های این روستا است و از غذاهای رایج و لذیذ این روستا می‌‌توان به انواع آش‌ها، آبگوشت‌های محلی، اشکنه و کشک محلی اشاره کرد.

غار چنشت
غار چنشت در ارتفاعات شمال روستای چنشت از توابع شهرستان سر بیشه قرار دارد. این غار هزاران سال پیش بر اثر وقوع زلزله‌ای مهیب ایجاد شده است و حدود 60 متر طول دارد.

این غار فضاهای عجیب و متفاوتی دارد و گاه عبور از آن به سختی صورت می‌گیرد و ارتفاع برخی گذرگاه‌های آن از 10 متر تجاوز می‌کند، کف غار در همه جا ناهموار است و وسعت آن حدود 90 هزار متر مربع برآورد شده است.

 
در دهانه ورودی غار آثار یک سازه آجری وجود دارد که شامل دو دیوار در طرفین دهانه است. در این غار بازمانده اجساد، استخوان‌های درهم شکسته انسان، ابزار و پارچه، چرخ نخ ریسی و ظروف مربوط به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد به چشم می‌خورد.

غار چنشت بر اساس متون تاریخی، 614 سال پیش به وسیله «سیدمحمد مشعشع» کشف شده است. بنا به قول حسامی، سید محمد مشعشع پس از کشف غار، اجساد سید محمد علوی و دو فرزندش که از مبارزین علوی بوده‌اند و به دست عُمّال خلیفه عباسی؛ «الطایع بالله»، به شهادت رسیده و در این غار رها شده بودند را یافته و اجساد را از غار به بیرون منتقل و در سردابه‌ای به خاک سپرد و بر آن سردابه بقعه‌ای ساخت که هم اکنون نیز آن بقعه موجود است.

غار چهل چاه

در فاصله صد متری غار چنشت، غار دیگری به نام چهل چاه وجود دارد که در آن استخوان اجساد 14 مرد و زن و کودک مشاهده می ‌شود به نظر می ‌رسد، در غار پس از پناه بردن این افراد به داخل آن، با گل اندود شده و راه فرار آنها بسته شده است.

غار چهل چاه در مجاورت غار چنشت واقع شده و بیش از هزار و چهار صد سال قدمت دارد براساس متون تاریخی نخستین بار، حدود 600 سال پیش توسط سید محمد مشعشع کشف شده است در وسط غار، حوضی ساخته شده از آجر و سنگ و آثار زندگی انسان مانند سفال، چوب و پارچه بجا مانده است.

مسجد جامع پخت؛ یادگار دوران زندیه
این مسجد در داخل روستای پخت در فاصله حدود 10 کیلومتری غرب سربیشه قرار دارد. مهمترین عناصر معماری آن عبارتند از سر در ورودی، دالان، صحن مرکزی و شبستان، سر در ورودی دارای طاق جناغی است که عرض دهانه آن 310 سانتیمتر است و پوشش سقف آن از نوع گنبد‌های کم خیز است.

صحن مسجد به شکل چهار ضلعی منتظم است و یک رشته قنات از داخل آن عبور می کند که برای وضو گرفتن از آن استفاده می شده است این مسجد هم اکنون هم مورد استفاده قرار می گیرد.

بنای مسجد جامع پخت بر اساس کتیبه موجود بر سر در شبستان مسجد سال 1191 هجری قمری ساخته شده است و به اواخر سلسله زندیه برمی گردد.این مسجد به شماره 4483 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

باغ و عمارت مود؛ بازمانده از قاجار
باغ و قلعه مود در شهر مود، از توابع شهرستان سربیشه قرار دارد. این بنا با مساحت 60270 متر مربع دارای یک حصار و 20 برج مدور است که با فاصله های مشخصی در حصار باغ قرار دارند.

علاوه بر برج ها، یک خندق به عرض تقریبا ده متر در دور تا دور حصار حفر شده و دفاع از قلعه را آسان تر می کرده است. ورودی اصلی باغ در میانه ضلع شمالی آن قرار دارد و در دو طرف ورودی، دو برج و دو اتاق کوچک جهت سکونت نگهبانان دیـده می شـود.

در داخـل قلعـه بقایایی از یک عماراتی عظیم به جای مانده که شامل چند ایوان، بقایای یک هشتی راهروها و اتاق‌ها می‌باشد.

این عمارت دارای تزئینات بسیار هنرمندانه نقاشی روی گچ بوده که شامل نقوش گل، بته و پرندگان می‌شود. البته عوامل جوی از قبیل برف، باران، وزش باد و آفتاب سبب کمرنگ شدن نقوش شده اما به هر حال وجود این نقوش هنرمندانه از ارزش‌های والای این عمارت است.

در مقابل عمارت استخری درست در وسط خیابان اصلی باغ واقع شده است. این عمارت دارای یک حیاط مرکزی نیز بوده که بقایای از اطاق‌های اطراف آن اکنون باقی مانده است.
 

در مرکز باغ دو خیابان طولی و عرضی بنایی وجود دارد که متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی می‌باشد. سایر بخشهای بنا بخصوص عمارت ،برجها حصار متعلق به دوره صفویه هستند.

قلعه باغ و عمارت مود در سال 1379 با شماره 3462 ثبت ملی شده است و درختان باغ به طور عمده شامل کاج، سپیدار و درختان میوه شامل زرد‌آلو ، زرشک و غیره است.

آبترش سربیشه؛ چشمه‌ای از شکاف سنگ های آندزیت بازالت
مجتمع آب درمانی آبترش سربیشه در فاصله 70 کیلومتری شرق مرکز استان خراسان جنوبی و فاصله20 کیلومتری شمال سربیشه و در کنار روستای آبترش واقع در بخش مرکزی ودهستان مؤمن آباد قرار دارد.

دسترسی به این مکان از طریق جاده اصلی سربیشه به بیرجند وسپس جاده فرعی به سمت شمال به طول 19 کیلومتر امکانپذیر است.

در این مجتمع آب درمانی یک استخر مرکزی، 6 حمام، 12 عدد وان، 8 عدد دوش احداث و در مجموع 475 مترمربع ساختمان برای این منظور ایجاد شده است. محوطه سازی آن شامل شامل 4 عدد سکوی استراحت و 4 عدد آلاچیق و کف سازی به متراژ 2650 مترمربع و اجرای سپتینک به حجم 196 مترمکعب است.

آب این چشمه از شکاف سنگ های آندزیت بازالت از زمین خارج می شود و بالا بودن مقدار گاز دی اکسید کربن (Co2) و سیلیس (Sio2) نشان دهنده منشاء عمیق آب چشمه است.

آب چشمه مزه ای ترش و مطبوع دارد که در ردیف چشمه های آب کلرورسدیم و سولفات کلسیم قرار داشته و جهت رفع امراض گوارشی، عضلانی، پوستی، بیماری های مزمن بانوان، رماتیسم، دردهای مفصلی و اختلالات غدد داخلی مؤثر است.

به دلیل اهمیت آبترش، در گذشته در این منطقه ارگی حکومتی با کاربری تفریحی ایجاد شده است، ولی با گذشت زمان بخش های زیادی از آن تخریب شده که با شروع فعالیت های میراث فرهنگی در عرصه گردشگری، مرمت این بنا آغاز شده است.

وضعیت طبیعی محیط پیرامون آبترش به دلیل موقعیت کوهستانی و دشت سرسبز و فضای گردشگری که در پایین دست آن قرار دارد، مورد توجه عموم بوده و مردم از شهرهای دور و نزدیک به این مکان تفریحی مراجعه می کنند.

پایان پیام/