به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان، استاد حوزه و دانشگاه در ماه محرم سال 95 در هیئت نور تهران، سلسله مطالب و سخنرانی هایی با موضوع «محاسبه نفس» را ایراد کرده است که بنا داریم، در 12 شماره به آنها بپردازیم که در ادامه شماره چهارم آن را مطالعه می کنید:
ما برای دینداری کردن، بیش از آگاهی، عاطفه و عواطف معنوی و ایمان، نیازمند سبک زندگی هستیم، به این معنا که چگونه زندگی می کنیم و عادات رفتاری ما چگونه است؟ این تعیین کننده تر از معرفت، محبت و ایمان و اعتقادات ماست و اگر تاکید بیشتر بر سبک زندگی ، شیوه رفتار کردن و ... به قدر کافی نداشته باشیم و اولویت را به موضوعات دیگر از قبیل: آگاهی، ایمان، محبت و عاطفه بدهیم، اشتباه کرده ایم.
سبک زندگی ما، شخصیت، عادات، رفتارهای غالب را برای ما می سازد و اینگونه اجرای دستورات خداوند سخت یا آسان می شود که اگر سخت شد، در مقابل اعتقادات و معرفت ها مقاومت می کنیم و گاهی عواطف مان را از دست می دهیم و اگر سبک زندگی ما صحیح باشد، شخصیت درستی پیدا خواهیم کرد و در این صورت با اندک آگاهی فطری، ایمان و عواطف انسانی جلو خواهیم رفت.
اینکه مقام معظم رهبری چندی پیش در مورد سبک زندگی صحبت فرمودند؛ یک موضوع کلیدی و راهبردی است و فقر بزرگ جامعه ماست زیرا جامعه ما به دلیل عادات غلط حوزویان و مبلغان دینی و به دلیل بی توجهی مفرط رسانه ها مانند صداو سیما و به دلیل نگاه به شدت غلط آموزش و پرورش و به خاطر رفتارهای اشتباه محیط های معنوی ما مانند هیئات، تاکید بیشتر را بر آموزش و آگاهی، ایمان و اعتقادات، عواطف و احساسات معنوی قرار داده است زیرا توان و زور لازم برای تغییر عادت در انسان را ندارند.
بنده کم آمار از اقبال مخاطبان نسبت به طرح این مباحث در منبرها ندارم اما می دانم و تجربه کردم، افرادی که نسبت به همین مباحث اقبال نشان می دهند، تنها مشتی آرزو برایشان درست شده است و نمی تواند خود را تغییر دهد زیرا اسیر شخصیت و عادت خود است.
روش غلطی است که عده ای جوان را دور خود جمع کنیم و برای آنها آرزو درست کنیم و بعد از جلسه خارج شوند، این کاسبی است و باید هدف خود را مشخص کنیم که از مریدسازی در میان مردم چه هدفی داریم؟ هدف باید تغییر سبک زندگی باشد.
سبک زندگی را 7 سال آموزش و پرورش باید تعیین کند، شما فکر کنید یک فرد برای متدین شدن چه میزان دوره و کلاس آموزشی باید شرکت کند؟ والا پیامبر(ص) در زمان خود اینقدر صحت نکردند که ما به مفاهیم دینی اضافه می کنیم. پیامبر(ص) با حکومت، سبک زندگی مردم را تغییر دادند، ما حکومت را گرفتیم اما مهمترین ثمره آن را که تغییر سبک زندگی آدم هاست، نگرفتیم.
اینکه محاسبه نفس باید در سبک زندگی انسان ها قرار گیرد، یک درد است و متاسفانه ما سبک زندگی را که منجر به شخصیت، عادات و ... می شود، رها کرده ایم و تنها به عقاید و افکار توجه می کنیم و حتی بصورت افراطی نسبت به موضوعات؛ عواطف، عقاید و افکار عمل می کنیم.
اداره زندگی بشر، هدایت و سعادت او، این میزان وابسته به کار کردن روی عقاید، عاطفه و افکار نیست و به همین دلیل دین بیشتر دستور زندگی است تا رفتار انسان ها را تنظیم کند زیرا در این صورت انسان اصلاح خواهد شد.
برای اینکه فرضا بچه ما دین دار شود، باید در برابرش قرآن، مفاتیح و ... خواند؟ این آیه قرآن را حضرت زینب(س) برای یزید خواند: «ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساءُوا السّوأی أَن کَذَّبوا بِآیاتِ اللَّهِ وَکانوا بِ‌ها یَستَهزِئونَ؛ سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند» ایشان به یزید فرمودند: مصداق این آیه تو هستی که اینقدر رفتار بد داری که در اثر آن آیات خداوند را تکذیب می کنی. رفتار بد این بلاها را سر انسان می آورد.
برای دین دار شدن بچه، باید کاری کرد که او درست و صحیح زندگی کند و یکی از ارکان این درست زندگی کردن، با حساب و کتاب بودن است. پایان هفته کنار هم بنشینیم و بررسی کنیم که ساعات هفته را چگونه برنامه ریزی کرده ایم تا عادت کند مثل آدم زندگی کند زیرا چنین فردی اگر در خیابان هم آیه قرآن به گوشش برسد، می شنود و مسلمان می شود و نیاز به کار فرهنگی ندارد.
فردی که در زندگی دنیایی اهل محاسبه نباشد، در زندگی معنوی نیز اهل محسابه نخواهد شد؛ امام باقر(ع) فرمودند: «مَن کَسَل عَن أمرِ دُنیاه فَهُو عَن أمر آخِرتِه أکسلَ؛ کسى که در کار دنیا تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر است.» و این تنبلی با سخنرانی مرتفع نمی شود بلکه در خانواده و آموزش و پرورش باید روی آن کار شود تا این بد زندگی کردن، به یک ننگ تبدیل شود.
ما به دو دلیل اهل محاسبه نفس نیستیم اول اینکه در زندگی اهل حساب و کتاب نیستیم و این همان اسرافی است که مقام معظم رهبری نیز اشاره فرمودند و حتی اسم سال را یک مرتبه «اصلاح الگوی مصرف» نامیدند اما به یک ایرانی نمی توان این مطالب را گفت زیرا سبک زندگی رایج در این زمینه ها بسیار اشتباه است و چنین فردی در بندگی نیز اهل حساب و کتاب نخواهد شد.
پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «شنیدی کوه ها جابجا شده است، باور کن اما شنیدی شخصیت و خُلق یک انسان جابجا شده است، باور نکن» تغییر شخصیت، کار یک شبانه روز نیست.
در سبک زندگی ما محاسبه مطرح نیست و در مدرسه های ما نیز این موضوع آموزش داده نمی شود، در حالی که در بازه سنی 7 تا 14 سال باید این موارد را آموزش داد.
ریشه دوم اعتقاد به حساب و کتاب در روز قیامت است یعنی اگر ما اعتقاد به قیامت و حساب و کتاب آن روز داشته باشیم، اهل محاسبه نفس می شویم و ریشه بی اعتقادی ما به قیامت، ناشی از سبک زندگی ماست. در عرف رایج است که اگر ایمان به آخرت و قیامت داشته باشیم، تمام مشکلات حل می شود، این حرف غلط است زیرا انسان باید در سبک زندگی خود، رفتاری را انتخاب کند تا به قیامت یقین پیدا کند، یعنی باید زندگی را تغییر دهد.
خداوند در آیه 12 به بعد سوره مبارکه سجده در قرآن می فرماید: «وَ لَوْ تَري إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ؛ و اگر ببینی مجرمان را هنگامی که در پیشگاه پروردگارشان سر به زیر افکنده، می گویند: «پروردگارا! آنچه وعده کرده بودی دیدیم و شنیدیم ما را بازگردان تا کار شایسته ای انجام دهیم ما (به قیامت) یقین داریم!»، «وَ لَوْ شِئْنا لَآتَيْنا کُلَّ نَفْسٍ هُداها وَ لکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعينَ ؛ و اگر می خواستیم به هر انسانی هدایت لازمش را (از روی اجبار بدهیم) می دادیم ولی ( من آنها را آزاد گذارده ام و ) سخن و وعده ام حق است که دوزخ را ( از افراد بی ایمان و گنهکار ) از جنّ و انس همگی پر کنم! »، « فَذُوقُوا بِما نَسيتُمْ لِقاءَ يَوْمِکُمْ هذا إِنَّا نَسيناکُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ ( و به آنها می گویم: ) بچشید ( عذاب جهنم را ) ! بخاطر اینکه دیدار امروزتان را فراموش کردید ، ما نیز شما را فراموش کردیم و بچشید عذاب جاودان را به خاطر اعمالی که انجام می دادید! » یعنی خداوند به آنان می فرماید، مشکل شما سبک زندگی در دنیا بود، نه اینکه قبول نداشتید بلکه فراموش کردید و به گونه ای زندگی نکردید که مدام قیامت را در ذهن داشته باشید.
در روایت داریم که مومن قبل از خواب باید یک مرتبه برنامه روزانه خود را مرور کند و قیامت را به خاطر آورد، این مشکل فراموشی قیامت، با کلاس آموزشی اعتقادات برطرف نمی شود. در روایت داریم هر شب انسان باید قبل از خواب سوره واقعه بخواند و بعد بخوابد که در این صورت روزی انسان هم زیاد می شود تا چنین انسانی که به یاد آخرت است، مشکل دنیایی نداشته باشد و تنها در فکر خداوند باشد.
خداوند در این آیات در پاسخ به آنان که قیامت را فراموش کرده بودند، می فرماید: «هذا إِنَّا نَسيناکُمْ؛ ما نیز شما را فراموش کردیم».
انسان اگر در سبک زندگی خود یادآوری عذاب روز قیامت را قرار دهد، آخرت را فراموش نخواهد کرد، امروز تلویزیون و شبکه های اجتماعی در سبک زندگی ما جای باز کرده اند، ما باید از برنامه ها و اطلاعاتی در این فضاها استفاده کنیم که برای ما سودمند باشد، زیرا این موارد ما را سرگرم می کنند، ما تنها نباید اهل سخنرانی شنیدن و حضور در مجالس عمومی دعا و عزاداری باشیم بلکه ما نیاز به واعِظٍ مِن نَفسِهِ داریم یعنی در خلوت خود، فکر و موعظه کنیم.
برای اینکه اهل محاسبه نفس شویم باید محاسبه پروردگار را باور کنیم و برای رسیدن به این باور، باید در سبک زندگی خود برنامه برای یادآوری آخرت و قیامت داشته باشیم تا فراموش نکنیم.
خداوند در سوره جاثیه قرآن کریم می فرماید: «وَ إِذا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَ السّاعَةُ لا رَیْبَ فِیها قُلْتُمْ ما نَدْرِی مَا السّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلاّ ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ؛ و هنگامى که گفته مى شد: «وعده خداوند حق است، و در قیامت هیچ شکى نیست»، شما مى گفتید: «ما نمى دانیم قیامت چیست؟ ما تنها گمانى در این باره داریم، و به هیچ وجه یقین نداریم»! ، «وَ قِیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ کَما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا وَ مَأْواکُمُ النّارُ وَ مالَکُمْ مِنْ ناصِرِینَ؛ و گفته مى شود: «امروز شما را فراموش مى کنیم همان گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید؛ و جایگاه شما دوزخ است، و هیچ یاورى ندارید!» یعنی باید مراقب بود قیامت را فراموش نکنیم.
دنیای نقد، ذکرش ما را علاقه مند و جذب به خود می کند، آخرت بدون ذکر ما را علاقه مند نمی کند بنابراین در سبک زندگی خود باید ذکر آخرت را قرار دهیم که در این صورت دنیای نقد دیگر در ما تاثیرگذار نخواهد بود. برای اینکه ذکر آخرت را در سبک زندگی خود زیاد کنیم، امام باقر(ع) می فرمایند که حداقل روزی 50 آیه قرآن را تلاوت کنید زیرا قرآن اساسا کتاب ذکر آخرت است و در روایت داریم که این 50 آیه را باید در 14 نوبت خواند و باید بدانیم که امام خمینی(ره) این دستور را رعایت می کردند و یکی از محافظین ایشان می گفت، امام(ع) در روز 12 مرتبه برنامه مراجعه به قرآن داشتند.
نظر شما