امام رضا(ع) با تربیت شاگردان سنی وشیعه باعث انسجام جامعه مسلمین شدند

خبرگزاری شبستان؛‌ گروه قرآن و معارف: درباره جایگاه علمی ثامن‌الحجج(ع) مطالب و روایات فراوانی وجود دارد که تاریخ نویسان و شاگردان ایشان بیان کرده‌اند و درصورتی‌ که بخواهیم به برخی از آنچه درباره شخصیت علمی امام رضا(ع) بیان‌شده، اشاره کنیم می‌توان به سخنی از ابن ابی الحدید معتزلی اشاره کرد که می‌گوید:«امام رضا(ع) «اعلم الناس» یعنی داناترین مردم است. گفت و گویی با حجت الاسلام و المسلمین امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیرگروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه در خصوص جایگاه علمی ثامن‌الحجج(ع) به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید: 

تعامل علمی و اخلاقی هشتمین امام شیعیان بویژه با مخالفان و اهل سنت در مقام دفاع از اهل بیت(ع) چگونه بود؟

امام در مرو در مناظرات وجلساتی که مامون تشکیل داد شرکت نمود وبا رهبران همه فرق وادیان دراین جلسات علمی تبادل علمی وگفتگوها و مجادله احسن را که قرآن کریم از آن سخن گفته به اجرا گذاشت؛ زمانی که به امام رضا(ع) اطلاع دادند که مامون گفته است چنین جلسه ای ترتیب داده ام و ایشان باید در جلسه حضور یابند برخی یاران امام حتی نگران بودند ولی امام رضا (ع) با گشاده رویی تمام وارد جلسه مناظره شدند و ابتدا حضار سوالات خود را مطرح کردند. نکته جالب در مناظرات این بود که امام رضا(ع) با هر فرد که سخن می گفت تمام استدلالات را از کتاب آیین و مسلک آن شخص بیان می کرد، مثلا اگر با مسیحی سخن می گفت از انجیل شاهد مثال می آورد، اگر با یهودی سخن می گفت از تورات پاسخ می داد.

امام رضا(ع) در این مناظرات با روش استدلال، منطق و اندیشه پاسخ می دادند، با این چنین شرایطی بود که در این مناظره همه از پاسخ های حضرت قانع شدند و بسیاری مسلمان شدند، رعایت اصول مسلم دین برای امام در این جلسات نیز قابل توجه است؛ توجه حضرت به اقامه نماز اول وقت بود به گونه ای که وقتی در اثنا جلسه زمان نماز فرا رسید، حضرت مناظره را به همراه جماعت مسلمان حاضر در مجلس ترک کردند و بعد از اقامه نماز برای ادامه بحث بازگشتند.

رفتار امام هشتم با علمای اهل سنت چگونه بود؟

رفتار کریمانه امام با علمای اهل سنت نیز بسیار قابل توجه است؛ لذا اهل سنت از امام روایات زیادی نقل کرده ودر محضر حضرت شاگردی نموده ودر وصف حضرت وفضایل حضرت کتاب نوشته اند؛ حدیث سلسله الذهب را اهل سنت نیز نوشته ونقل نموده اند؛ جایگاه علمی و حدیثی  امام رضا (ع) را اهل سنت از تابعین مدینه شمرده و ترمذی، ابوداود و ابن ماجه در کتاب های سنن خود در مباحث زکات، ایمان و... از امام(علیه السلام)حدیث نقل کرده اند.

ذهبی می نویسد: «ایشان از بسیاری از بزرگان، حدیث نقل کرده؛ از جمله پدران و عموهای خود، مانند: موسی بن جعفر(علیه السلام)، اسماعیل، اسحاق، عبداللَّه، علی، فرزندان جعفر، عبدالرحمن بن ابی الموالی و...، و افرادی همچون: ابوصلت عبدالسلام هروی، احمد بن عامر طائی، عبداللَّه بن عباس قزوینی، آدم بن ابی ایاس، احمد بن حنبل، محمد بن رافع، نصر بن علی جهضمی، خالد بن احمد ذهلی، اسحاق بن راهویه، ابوزرعه رازی، محمد بن اسلم طوسی و... از ایشان نقل حدیث کرده اند».

ابن حبان بُسْتی شافعی (م354 ق) در مورد جایگاه حدیثی امام، پس از تجلیل از امام و خاندان ایشان، احادیث آن حضرت را معتبر دانسته، چنین می گوید: «علی بن موسی الرضا أبوالحسن مِنْ ساداة أهل البیت و عقلائهم و جُلّه الهاشمیین و نبلاءهم یجب أن یعتبر حدیث إذا روی عنه...».

حاکم نیشابوری شافعی (م405 ق) نیز درباره جایگاه حدیثی امام می گوید: بزرگان و پیشوایان اهل حدیث از آن حضرت نقل حدیث کرده اند: «روا عنه من ائمة الحدیث آدم بن ابی ایاس و نصر بن علی الجُهْنی و محمد بن رافع القُشَیْری و غیرهم...».

امام در دفاع از حق وبیان حق وبرتری اهل بیت با هیچ کس وبه هیچ وجه کوتاهی نداشت؛ وقتی برخی از علمای اهل سنت تفسیر آیه لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ را تحریف نموده وتفسیر نادرستی کرد، اما با ستناد به روایتی از پیامبر(ص) درباره فضایل علی (ع) آن را به محبت ومودت اهل بیت(ع) تفسیر نمود که خداوند در قیامت از مردم سئوال خواهد نمود.

امام رضا علیه السلام با علمای اهل سنت در مدینه و مرو به احترام رفتار می نمود در ضمن اینکه از بیان حق هرگز کوتاهی نمی کرد و وظیفه خود می دانست مردم را از حقایق آگاه نماید؛ براین اساس از امام رضا (ع) از جدش امام صادق (ع) نقل فرمود: حضرت تاکید نموده‌اند بر چند مطلب اول بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم وودوری از بد گویی به خلفا وبا اهل سنت  باید به بهترین نحو سخن گفت. درواقع حضرت در این روایت به دنبال مدح خلفا نیستند؛  بلکه می‌خواهند به شیعیانشان تاکید نمایند که با زبان درست و بدون توهین و دشنام با اینها سخن گویند؛ چنانکه شیوه امام در مناظرات با رهبران دیگر مذاهب نیز اینگونه بود.

امام شیعیان را از جدال و دشمنی با اهل سنت در موضوعاتی که فایده ندارد نهی می فرمود و از وارد شدن  در اموری که اینها را نه تنها به حق نمی‌رساند  بلکه سبب لجاجت وتنش با آنها را برمی انگیزد و باعث دوری  از حق می‌شود. در این باره حضرت می شود نهی  فرموده‌اند «لعن الله الذین یجادلون فی دینه اولئک ملعونون علی لسان نبیه» خداوند کسانی را که در دین او جدال می‌کنند، لعنت می‌کند. آنان در زبان پیامبر(ص) خدا نیز لعنت شدگانند. حضرت همواره در تلاش برای پرهیز از مباحثات لجاجت برانگیز بودند.

امام رضا(ع) در انسجام بخشی به جامعه مسلمین چه روشی در پیش گرفتند؟

امام رضا علیه السلام با روش منطقی وعلمی که در پیش گرفت به انسجام بخش جامعه مسلمین پرداختند؛ همین روش اولا در حفظ اسلام و اساس دین در مقابل تحریفات و تهاجم فرهنگی و شبهاتی که بر دین وارد می شد تاثیر مهمی داشت؛ ثانیا همین روش دفاع از اسلام برای عموم فرق اسلامی از جمله زیدیه و فرق اهل سنت قابل توجه وتاثیر داشت که در مقابل مهاجمین به دین انسجامی بین اهل اسلام ایجاد می نمود؛ توجه به ویژگی خاص دوره امامت آن حضرت، نهضت علمی که سراسر جهان اسلام را فرا گرفته بود، نشاط خاصی بر جامعه علمی حاکم شده بود.

عواملی که در نشاط جامعه علمی مؤثر بود وجامعه اسلامی را انسجام خاص  داد عبارت بود  از:

۱ـ نهضت ترجمه و ورود افکار و اندیشه‌ها و ملل مختلف به اسلام که با سؤالات و شبهات فکری مختلف به جهان اسلام وارد شده و تمام این سؤالات را از فرهنگ اسلام پاسخ می‌خواستند.امام خود پاسخ می داد وشاگرادانی داشت  از شیعه واهل سنت  پاسخ می  دادند ؛ همگرایی در حفظ دین  خود انسجام بخش بود .

2ـ رواج عقل‌گرایی در جهان اسلام و ظهور مکاتب فکری در مقابل مکاتب اخباری و ظاهری که مخالف عقل‌گرایی بودند.

3ـ رقابت مکاتب و فرقه های اسلامی و انبوه دانشجویان در جهان اسلام. خود این عامل  که امام از آن در جلسات مناظرات استقبال نمود مایه انسجام  در جامعه اسلامی وامت اسلام بود .

4ـ پاسخگویی به شبهات علمی، عقیدتی و حراست از عقاید مردم، مشی امام بود که در انسجام  دینی جامعه این تلاش  موثر بود .

5ـ شرکت در جلسات علمی و مناظرات کلامی که با حضور رهبران فرقه‌های اسلامی و ملل دیگر تشکیل می‌شد ؛ این روش امام  بسیار فراگیر بود که درآن تمام پیروان ادیان در جلسات امام شرکت نمودند و از امام ورفتار امام راضی بودند ؛ این روش امام همه اقلیتهای دینی را به خود جلب نمود که مصداق اتم انسجام در ممالک اسلامی بود که با گفتگو وجدال احسن پیرامون هم جمع می شدند وجلسات علمی با شکوه تشکیل می دادند.

6ـ تبیین جایگاه امامت در مقابل همه مسلمانان و فرقه ها یی چون واقفیه که بر امامت امام کاظم (ع) باقی بوده و امامت امام رضا (ع) را قبول نمی‌کردند. برخورد منطقی امام بسیاری از واقفه را به سوی  امام جلب کرد و شکافی مذهبی  بین شیعه  در این دوره پایان یافت .

7ـ تربیت شاگردان متخصص در علوم مختلف از اهل سنت وشیعه که در حضور امام حاضر شده واز علم امام استفاده نمودند و شماری از اهل سنت درباره فضایل ائمه کتاب نوشته اند از جمله آنها کتاب وسيلة الخادم إلى المخدوم، از عالم اهل سنت خنجي دكتر شيبى، در كتاب خود مى‏نويسد: «امام رضا عليه السّلام پس از وليعهد شدن ديگر تنها نبود، بلكه اهل سنت زيديه و ديگر فرقه هاى متخاصم شيعه (مخالفان حكومت عباسى) همه بر امامت و رهبرى وى اتفاق كردند.

. 8ـ بیان احکام اسلام. برای همه اهل اسلام  در همه شئون  اهل اسلام  چه سنی وچه شیعه گاهی امام در مواجهه با سئوا اهل سنت بر مبنای فقهی آنان پاسخ می  داد

9ـ بیان صدها روایت در موضوعات مختلف کلامی، فقهی، بهداشتی، اجتماعی، اخلاقی و... .

نتایج این تلاش‌های علمی برای شیعه و معتقدان به امامت بسیار مغتنم بود و برای جهان اسلام افتخاراتی بزرگ داشت و در تعالی فرهنگی تأثیر مهم از آن جهت که هیچ یک از رهبران فرقه های اسلامی قادر به پاسخگویی شبهات عقلی حاصل از ورود افکار فلسفی یونان نبودند. اما در این دوره امام رضا (ع) در فرصت‌های مختلف تمام شبهات را پاسخ داد. هیچ یک از رهبران فرق اسلامی قادر به مناظره با رهبران ادیان دیگر نبودند، ولی امام رضا (ع) با تمام آن‌ها مناظره و بر آنان چیره می‌شد. این دستاوردهای بزرگ خود سبب ثبات، گسترش اسلام و مایه اقتدار مسلمانان بود. واز اسباب انسجام بزرگ بود .