به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان، کتاب «جانشین پیامبر» روایتی مستند از تاریخ صدر اسلام با محوریت فضائل امیرالمؤمنین (ع) نوشته محمدعلی جاودان به همت مؤسسۀ ایمان ماندگار منتشر شد.
بنابر این گزارش، بسیاری از ما در جلسات مذهبی، از خطبای محترم مطالبی در فضلیت پیامبر (ص) و اهل‌بیت مکرمشان علیهم‌السلام می‌شنویم. اما بحث بر سر این است که آیا سخنانی که روی منبر گفته می‌شود، تنها متناسب با فضای حاکم بر قشر مذهبی جامعه است یا آنقدر مستدل و مستند بیان می‌شود که قابلیت عرضه در هر جایی را دارد؟ آیا آنچه در یک جلسۀ مذهبی عنوان می‌شود، انقدر محکم هست که بتواند در یک پژوهش معتبر علمی هم درج شود یا در گفت‌وگوی حکیمانه با مخالفین هم قابلیت طرح دارد؟ این نکته، نکتۀ بسیار مهمی است. امروز با این همه رسانه‌ای که در خارج و داخل علیه اعتقادات اصیل مذهبی شبهه‌افکنی می‌کنند، باید متین و متقن سخن گفت و با متد علمی و گفت‌وگوی حکیمانه از مذهب حمایت کرد.
آیت‌الله محمدعلی جاودان از کسانی هستند که بر این مهم تأکید داشته و دارد و در منابر خود سعی می‌کند تاریخ اسلام را از منابع معتبر و مقبول بین عامۀ مسلمین روایت کند. البته ایشان سال‌ها شاگرد مورخ بزرگ عالم اسلام، علامه سید مرتضی عسکری بودند و طبیعتاً از مشی استاد خود نیز پیروی می‌کنند. کسانی که مباحث ایشان را دنبال کرده و می‌کنند، می‌دانند که ایشان سال‌ها در مناسبت‌های مختلف، پیرامون نقش امیرالمؤمنین‌علی علیه‌السلام در دوران رسالت سخن می‌گوید و خصوصاً تأکید دارد در سال‌های پایانی حیات مبارک رسول خدا (ص)، به مناسبت حوادث مختلف، ایشان می‌خواستند به مردم بفهمانند که حضرت امیر (ع) با بقیۀ اصحاب فرق دارند و با نشان دادن فضائل ایشان، زمینه را برای معرفی حضرت علی (ع) برای جانشینی خود فراهم نمایند.
از چندی پیش استاد جاودان کوشید تمام مباحثی را که سال‌ها در منبر‌های خود بیان کرده بود، مکتوب کند و با ذکر مستند آن‌ها در قالب یک کتاب آن مباحث را عرضه کند.
کتاب «جانشین پیامبر»، تازه‌ترین تألیف ایشان، دربردارندۀ برخی نقاط درخشان زندگی امیرالمومنین علی علیه‌السلام از زمان ولادت ایشان تا اندکی پس از شهادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است که به همت مؤسسۀ ایمان ماندگار منتشر شده‌است. نکتۀ مثبت در تألیف این کتاب، همان چیزی است که در ابتدا گفته شد. آنچه زمانی روی منبر گفته شده‌است، حالا به صورت یک متن مستند و مستدل و قابل عرضه در محافل علمی ارائه شده‌است.
مؤلف در مقدمه‌ای 16 صفحه‌ای مشکلات و موانع سر راه تحقیق در تاریخ اسلام را ذکر کرده و در این مقدمه از کوششی سخن گفته که در طول تاریخ به عمل آمده تا حقیقت، کتمان و تاریخ، تحریف شود. پس از مقدمه، هفت صفحه از کتاب به تولد و کودکی حضرت علی علیه‌السلام اشاره دارد.
اما بجز مقدمه و صفحات ابتدایی، این کتاب دو بخش اصلی دارد: اول، حوادث مهم دوران رسالت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم با محوریت نقش حضرت امیر در آن دوران؛ البته اینگونه نیست که تمام قسمت‌های این بخش اختصاص به رشادت‌های حضرت امیر داشته باشد، بلکه برخی از مباحث، مربوط به خود پیامبر است و حتی شبهاتی که نسبت به پیامبر مطرح شده، در این بخش پاسخ داده شده‌است؛ از جمله می‌توان به نقد و بررسی ماجرای کشتار یهودیان بنی‌قریظه اشاره کرد. اما در این بخش سعی شده آن نقاط درخشان و افتخارآمیز زندگی حضرت امیر در دوران حیات مبارک پیامبر که شهرت یافته، از قلم نیفتد و بطور مستند ذکر شود. از جمله: لیلة المبیت، غزوۀ احد، جنگ احزاب و نبرد با عمروبن‌عبدود، فتح خیبر، نجوای پیامبر با حضرت امیر در طائف، ابلاغ آیات ابتدایی سورۀ توبه، حدیث منزلت، سد ابواب، مباهله و غدیر. پایان این بخش، ماجرای وصیت مکتوب پیامبر است که متأسفانه با سخنان نسنجیدۀ برخی اصحاب به سرانجام خود نرسید.
دوم، روایت حوادث مهم ماه‌های ابتدایی پس از شهادت پیامبر و ظلم وارد شده به امیرالمؤمنین و همسرشان است؛ از جملۀ این حوادث، سقیفه، غصب فدک و هجوم به خانۀ وحی است. قسمت‌هایی از این بخش با کتاب «دختر پیامبر» که آن هم تألیف آیت‌الله جاودان است، هم‌پوشانی دارد؛ اما برخی از قسمت‌های این بخش قبلاً در مکتوبات معظم‌له ذکر نشده بود. از جمله: روایت سقیفه از زبان دومین حاکم پس از پیامبر، برخورد هیئت حاکمه با مانعین زکات، ماجرای مالک‌بن‌نویره، قتل عام قبائل کنده و تطمیع عباس (عموی پیامبر). پایان این بخش نقد بر سخنان ابن‌تیمیه در رد فضائل حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهاست.
«جانشین پیامبر»، یک روایتِ صرف از تاریخ صدر اسلام نیست؛ بلکه در موارد متعددی نقل‌های تاریخی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌است؛ از جمله می‌توان به تحلیل و بررسی روایات متعارض تاریخی و تفسیرهای متعارض از آن، مثل یوم الانذار، دعوا بین عمار یاسر و عثمان، و غدیر اشاره کرد. پس اینگونه نیست که فقط به نقل حوادث اکتفا شده باشد؛ بلکه حتی گاهی سیره‌نویسان نیز مورد نقد قرار گرفته‌اند. لذا شاید بتوان این کتاب را در زمرۀ کتاب‌هایی با موضوع تاریخ تحلیلی قرار داد.
از خصوصیات مهم کتاب این است که مؤلف در روایت‌گری خود از منبع سنی و شیعه، توأمان بهره برده‌است؛ نه اینطور بوده که مؤلف به خاطر تعصب مذهبی، تواریخ اهل سنت را به کنار نهد و نه اینگونه بوده که به منابع شیعی به چشم تحقیر نگریسته و آن‌ها را فاقد اعتبار تاریخی قلمداد کند. بلکه سعی کرده حقیقت را از دل هر دو دسته بیاید.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب برررسی آیات مربوط به ولایت است (آیۀ تطهیر، آیۀ انما ولیکم الله، آیۀ مباهله، آیۀ نجوا، آیۀ ابلاغ، آیۀ اکمال). هم شأن نزول این آیات ذکر شده، هم محتوای آیات مورد بررسی قرار گرفته و هم شبهاتی که مخالفین پیرامون این آیات مطرح کرده‌اند، پاسخ داده شده‌است.
انتهای کتاب هم علاوه بر فهرست بلندی از منابع که در نگارش کتاب از آن‌ها استفاده شده، حاوی نمایۀ آیات و اسامی است.
صد البته ممکن است اشکالاتی هم به این کتاب وارد باشد که انشاءالله اساتید تاریخ با مطالعۀ آن، نقدهای خود را به صورت مستدل و مکتوب منتشر خواهند کرد. نگارندۀ این سطور نیز به عنوان یک دانشجوی کوچک تاریخ، نقدهایی به این کتاب هم از لحاظ شکلی و نحوۀ استناددهی و هم از لحاظ محتوایی دارد که انشاءالله به‌زودی این نقدها را منتشر خواهد کرد.
گفتنی است، «جانشنین پیامبر» به همت نشر واژه‌پرداز اندیشه، نخستین بار در بهار 1400، در شمارگان دو هزار نسخه و با قیمت 65000 تومان روانه بازار نشر شده است.
نظر شما