خبرگزاری شبستان: مقوله تولید علم و بومی سازی علوم که تاکیدات مقام معظم رهبری است در سال های اخیر از مهمترین مباحث مطرح در محافل علمی کشور است. از این رو در گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم دربار راهکارهای این مهم و موانع موجود بر سر آن به گفتگو پرداختیم که در ذیل می آید:
تولید علم به عنوان یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب چه ضرورتی دارد؟ و در این مسیر آیا به تعامل جهانی نیز نیاز داریم؟
هر ملتی به وسیله جایگاهی که در تولید علم دارد، موقعیتش را در عرصه جهانی تنظیم می کند. امروزه تولید علم بومی یکی از شاخص های سنجش میزان رشد و توسعه ملل و نیز از مهمترین وسایلی است که علاوه بر ساده کردن کارها و فناوری ها، راه های هر چه بهتر رفاه عموم شهروندان را فراهم می کند.
بحث تولید علم را از چند زاویه می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد. اول راجع به اهمیت و جایگاه تولید علم و دوم نسبت به حوزه تولید علم در علوم تجربی و علوم انسانی و سوم موانع تولید علم.
اجازه بدهید در آغاز نسبت به اصل و جایگاه علم از منظر دینی توضیحی داده شود، ما دینی داریم که تأکید زیادی به علم‌آموزی دارد، دینی که با آنکه در آغاز در محیط جاهلی عرب رشد پیدا کرد در همانجا بحث اینکه علم را بیاموزید حتی اگر در چین باشد را مطرح کرد (اطلبوا العلم ولو بالصین)، و فراگیری دانش را بر هر مرد و زن مسلمان واجب ساخت (طلب العلم فریضه علی کل مسلم ومسلمه)، اولین آیات قرآنی سخن از خواندن و دانش و قلم است (اقرأ باسم ربک الذی خلق خلق الانسان من علق اقرأ وربک الاکرم الذی علم بالقلم علم الانسان ما لم یعلم)، و قسمی که در قرآن کریم به قلم خورده شده، قسم به نوشته، (ن والقلم و ما یسطرون)، قسم به قلم و قسم به آنچه که می‌نویسند. به همین خاطر اولین آیات قرآن درباره علم‌آموزی است. بعد هم می‌بینیم که در تاریخ هر جا که اسلام رخنه پیدا کرده است بستر علم‌آموزی را گستراند، البته میزان پذیرش ملت ها به انگیزه‌های ذاتی شان نیز ارتباط داشته است.
از این رو زمانی که اسلام به ایران آمد با انگیزه درونی ایرانیان ضمیمه و نتیجه آن یک نتیجه پرباری شد. ایران پس از اسلام قابل قیاس با اسلام پیش از اسلام نیست. از جهت جهش علمی و قدرت علمی. چنانچه می‌بینیم در رابطه با تولید علم و آثاری که دارد، آثار جهانی است، یعنی علم و آثارش محدود و محصور به یک محدوده جغرافیایی نمی‌تواند باشد. این دیگر در تاریخ بشر بوده است. حتی در دوره یونان باستان می‌بینیم اینها سراغ مصر باستان رفتند و از آنان بهره گرفتند، و این تعامل علمی بین ملت ها طبیعی، ضروری و سابقه دار است، دانشگاه جندی شاپور بغداد مرکز تلاقی اندیشمندانی بوده است که از جاهای مختلف جهان در آنجا گرد هم آمده بودند، و ثمره این تلاقی اندیشه ها در گستره تاریخی تولید علم و ظهور و بروز اندیشمندانی چون ابن سینا، خوارزمی و ابوریحان بیرونی و بوزجانی و خواجه نصیر طوسی و... بوده است که تأثیرگذاری ایشان در تمدن بشری بر کسی پوشیده نیست، در هر صورت با توجه به نقش اسلام و تأثیرگذاری دانشمندان اسلامی در تمدن بشری و با نگاه جهانی باید اذعان کرد که تکامل اندیشه بشری وامدار تلاش بی وقفه دانشمندان اسلامی است که اتفاقا بسیاری از ایشان نیز ایرانی بوده اند.
هم اکنون با توجه به پیشرفت ارتباطات و آسان شدن ارتباطات در واقع جهشی در تولید علم فراهم آمده است، برطبق برخی آمارها بیش از 70 درصد تولیدات علمی کشورمان در حد فاصل زمانی بین سال های 1999 تا 2008 میلادی نتیجه همکاری و تعامل پژوهشگران در سطح جهانی است، بنابراین امروز نمی بایست و نمی توان خود را در حصار قرار داد.
در هر حال تعیین جایگاه های علمی کشورهای جهان مورد توجه کارشناسان است، و شاخص های علمی از ارزش بالا برخوردار بوده و از عوامل مهم رشد و پیشرفت یک کشور به حساب می آید، و ثبت و نمایه سازی مقالات بین المللی دانشمندان رتبه تولید علم یک کشور را مشخص می کند.
این نکته را هم اضافه کنم که در واقع این تیزبینی رهبری معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای بود که برای نخستین بار در سال 1377 بحث ضرورت تولید علم را مطرح و روشن ساختند، جرقه اولیه را ایشان زدند و ذهن ها را متوجه این مسیر کردند و گفتند ما می‌توانیم راه های میانبر را بیابیم.
تولید علم در ایران بعد از انقلاب چگونه بوده است؟
خوشبختانه ما در ایران هم این جهش را پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌بینیم و علتش هم این است که در واقع امام بزرگوار به مردم آموخت که باید به خودشان متکی باشند و خودشان را باور کنند، و این خودباوری را امام به ملت آموخت و باوراند. طبق آماری که وجود دارد، در سال 1996میلادی سهم ایران در تولید علم در سطح خاورمیانه 4/64 بوده است و این آمار را می‌بینیم در سال 2008 به 37/21 تبدیل شده است. یک جهش بسیار بالایی است و در حدود 9 برابر سهم جمهوری اسلامی ایران در تولید علم است که این واقعاً جای خوشنودی دارد اما باید مغرور نشد و گام را استوارتر برداشت.
حتی در آماری سهم و رتبه ایران در تولید علم بین کشورهای دنیا در سال 2012 میلادی جایگاه بیستم است و این موقعیت مختص به کشورهایی است که امکانات و قدرت بیشتری دارند، و ما با آنها فعلا فاصله داریم، ولی با عنایت خداوند و تلاش مستمر می توان فاصله ها را بتدریج کم کرد، بر طبق برخی آمارها آمریکا به تنهایی 28 درصد تولید علم جهان را در دست دارد، و ترکیه 1/5 درصد و ما 1 درصد، حالا نمی دانیم این آمار چه اندازه صحیح و درست است، ولی بدون تردید کشورهای غربی و بویژه آمریکا با جذب مغزها از دیگر کشورها سعی در حفظ و ترقی سطح خود در تولید علم دارد، و با ما فاصله دارند، ولی مهم این است که ما امروز توانسته ایم این گام رشد را بخوبی برداریم آن هم با وجود تحریم ها، و این تحریم ها گرچه سخت و پرهزینه بود، ولی برای ما پربرکت بود و نتیجه آن این شد که ایران در پایان سال 2012 میلادی در جایگاه بیستم تولید علم و پس از ترکیه و سوئد قرار بگیرد، و الان هم که در 2013 هستیم (گرچه الان برای داوری زود است و در 6 ماهه دوم می‌توان بهتر ارزیابی داشت) الان خیلی جایگاه بالا و خوبی داریم در حدی که با ترکیه تقریباً اختلاف کمی داریم و چه بسا بالاتر هستیم و تا تاریخ 16 فوریه در رتبه 15 هستیم و باید منتظر شویم آخر 2013 را ببینیم به کجا می‌رسیم ولی در مجموع این سیر، سیر جهشی و روبه تکامل است.
تولید در پیشرفت کشور چه نقشی دارد؟
تولید علم رمز پیشرفت است، اگر ملتی به تولید انبوه و صادرات با توجه به علم بومی نرسد و در واقع حالت ایستایی پیدا کند آن زمان، وقت ضربه خوردن آن فرا می رسد. چطور است که الان می‌گویند 95 درصد دانشمندان جهان در اختیار 50 کشور قدرتمند جهان هستند که اینها 95 درصد اختراعات را برای خودشان ثبت می‌کنند. تنها 5 درصدش برای بقیه کشورها می‌رود، از اینجا می‌فهمیم که این برنامه‌ای که وجود دارد از یک طرف جذب مغزها و اندیشه‌ها به سمت خودشان است و از طرف دیگر بحث فرار مغزها از کشورهای جهان سوم و اسلامی است و امکاناتی که می‌دهند قهراً نتیجه‌ای هم گرفته می‌شود، نتیجه‌ای است که برای آنها مفید است و از نظر ظاهری امکانات خوبی را در اختیار این شخص قرار می‌دهند اما نتیجه علمی که بر این کار مترتب می‌شود، نتیجه‌ای است که نصیب همان کشورهای قدرتمند جهان می‌شود، بی تردید خدمات ارائه شده به دانشمندان جذب شده در قبال نتیجه ای که عائد آن کشورها می شود رقمی به حساب نمی آید.
افراد بسیاری را تا بتوانند جذب می‌کنند و اگر در این کار موفق نشوند چه بسا اقدام به ترور و حذف فیزیکی می‌کنند، ببینید پس از سقوط صدام صدها نفر از متخصصان را در عراق ترور کردند. به شهادت رساندن دانشمندان هسته ای ما نیز در همین راستا است، آنان می خواهند که امتیاز انحصاری برخی دانش ها را برای خودشان حفظ بکنند، و این ناشدنی است، ذهن جستجوگر و خلاق جوانان اندیشمند ما دیوار آهنین انحصارگران را خواهد شکست، این پیش بینی رسول خدا (ص) است که اگر دانش در ستاره (دوردست) ثریا آویزان باشد گروهی از ایرانیان آن را بدست خواهند آورد (لوکان العلم معلقا بالثریا لتناوله قوم من أبناء فارس).
در این قرن و با همین تحریم‌هایی که وجود دارد، در واقع این تحریم ها ما را به خودباوری رساند و این مسئله را برای ما بصورت یک امر مسلم جلوه داد و تمام پیشرفت‌هایی که ما پیدا کردیم در نانو، انرژی هسته‌ای، سلول های بنیادین، هوافضا و موارد دیگر، اینها را باید در همین جا گنجاند و همین جا باید علتش را پیدا کرد و جایگاهش را دید. در هر صورت روشن سازی جایگاه های علمی کشورها به همین مطلب بستگی دارد، و این شاخصه تولید علمی کشور است که ملاک ارزشگذاری است.
ادامه دارد/
نظر شما