خبرگزاری شبستان: نقطه آغاز اندیشه و اندیشه ورزی و در نتیجه تولید نظریه، از پرسش و پرسشگری در مورد چالش های فرارو به منظور ارایه پردازش و پاسخ راهبرد برون رفت از آن، شروع می شود. بنابراین در جامعه ای که روح پرسش گری بر آن حاکم نیست نه کوشش درونی و نه جنبش بیرونی بهینه و به سامانی اتفاق نمی افتد و این چنین جامعه ای دچار رکود بوده و دستخوش واگرایی می شود. این جملات بخشی از صحبت هایی است که علیرضا صدرا، دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در میان گذاشته است. گفتگوی ما را با این پژوهشگر می خوانید:
برای ورود به بحث توضیح دهید، رشد و روحیه پرسشگری به چه ملزوماتی نیاز دارد؟
اندیشه در درجه نخست نیازمند ظرفیت سازی و بسترسازی مناسب است و در درجه بعد اندیشه مانند بذر یک گیاه است و همان طور که یک گیاه برای رشد و بارور شدن، نیازمند عوامل چهارگانه نور و حرارت کافی(انرژی)، هوا (اکسیژن)، خاک حاصلخیز و آب و کود تقویتی و سم آفت کشی است، اندیشه نیز برای باروری نیازمند به داشته ها و داده های هر چند خام و اولیه علمی است تا با بازپردازی داده ها بر اساس داشته ها به یافته های جدید دست یابد. در درجه سوم باید موانع و عوامل مخل این زایندگی فکری و باروری و رشد و تعالی اندیشه برطرف شود و هر آنچه بازدارنده اندیشه و اندیشه ورزی است، همچون ناباوری یا غرور جهالت آمیز، بی ثباتی و نابسامانی مخل، تحریفات و انحرفات، خودسانسوری ها و ناهنجاری ها کاسته شده و تا حد ممکن از میان برداشته شوند.
در واقع باید مراقب بود تا این بذر اندیشه ورزی و تولید فکر و علم در تمامی مراحل کاشت، داشت تا باروری، باردهی و برداشت یعنی از مرحله پاشیدن، تا تبدیل به نهال و آنگاه تناوری و تا سر حد ثمردهی درخت علم، سنگی از مشکلات روی آن قرار نگیرد که مانع رشد یا سبب منحرف شدن آن شود یا زیرپاله شده و به ثمر ننشیند. این مراحل یا مراتب، همان نظریه شناسی و نقادی علمی مادی مدرنیسم، نظریه پردازی، بازسازی و روزآمدسازی پیشینه سترگ علمی ایرانی و اسلامی و سرانجام نظریه سازی، نوسازی و کارآمدسازی علمی جدید است.
در جهت توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چشم انداز جمهوری اسلامی و به عنوان زمینه ساز و پیش درآمد تجدید و تاسیس تمدن نوین ایرانی- اسلامی است. بنابراین برداشتن موانع تولید اندیشه و علم و فراهم آمدن شرایط ،یعنی توانمندسازی اندیشه ورزی و نظریه پردازی، دو اقدام اصلی در این زمینه بوده که رسالت همگانی است همان گونه که خداوند رسالت رسول گرامی اسلام (ص) را همین دانسته و در آیه 157 سووره اعراف می فرماید:" الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَـئِکَ هُمُ المُفلِحون»
بر این اساس پیامبران الهی و رهبران دینی آمده اند تا موانع هدایت، کمال و سعادت انسان را برداشته و عوامل و شرایط آن را فراهم سازند و آزادی علمی و اندیشه که فقدان و رفع موانع نظریه پردازی بوده از اهمّ این موارد است را بردارند.
بنابراین اگر برای تولید اندیشه شرایط لازم فراهم نباشد، و موانع بر سر راه قرار داشته باشند، اندیشه و علم تولید نمی شود. یا اگر شرایط نامناسب بوده و عوامل مخلی وجود داشته باشد، این چرخه دچار تحریف شده و منحرف می شود و در هر صورت نمی توان به هدف مطلوب و متعالی دست یافت. اندیشه در کشور ما عقیم نیست و ما نیروی انسانی متفکر فراوانی داریم که می توانند اندیشه ای فزاینده و متعالی را در کشور تولید و ترویج کنند. الان هم تولیدات زیادی انجام شده و در جریان است، اما تجمیع نشده اند.
تقویت روحیه پرسشگری در بدنه علمی کشور چه تاثیری بر چرخه تولید علم دارد؟
نقطه آغاز اندیشه و اندیشه ورزی و در نتیجه تولید نظریه، از پرسش و پرسشگری در مورد چالش های فرارو به منظور ارایه پردازش و پاسخ راهبرد برون رفت از آن، شروع می شود. بنابراین در جامعه ای که روح پرسش گری بر آن حاکم نیست نه کوشش درونی و نه جنبش بیرونی بهینه و به سامانی اتفاق نمی افتد و این چنین جامعه ای دچار رکود بوده و دستخوش واگرایی می شود. با دقت در آیات قرآن درمی یابیم خداوند دائم روح پرسش گری را با الفاظی همچون یسئلونک، افلم، افلا و و توبیخ از عدم تعمق و در عین حال فراخوانی به تعقل و تدبر تاکید می کند. پرسشگری موجب چالش گری، چالش گری موجب پژوهشگری و پژوهشگری موجب اندیشه ورزی و تولید فکر و نظریه و علم می شود و به ارائه راهکارهای علمی و فنی برای حل یا کاهش مشکلات موجود جامعه و جهان و ارتقای هرچه فراتر کارآمدی، بهره وری و اثربخشی ملی کشورها می شود.
اهتمام وزارت علوم به برپایی کرسی های آزاداندیشی تا چه اندازه در تولید علم می تواند تاثیر گذار باشد؟
در تولید علم همه نهادها مسوول و ذی نقش هستند چرا که تولید علم منحصر به بخش خاصی نیست. انقلاب، جهاد و جنبش و جهشی ملی و حتی فراملی اسلامی است. اما وزارت علوم نماینده دولت در این زمینه است. باید از حالت تشریفاتی و کمّی خارج شده و کیفیت و جوهره را در نظر داشته باشیم. برای نمونه انیشتن یک فرمول تولید می کند، با آن چهره انرژتیک دنیا را عوض می کند. کمیت مهم نبوده بلکه کیفیت و حتی جوهره و نیز جهت مهم است. امروز ما در ارزیابی علم در دانشگاه ها بیشتر بجای کارایی و کارآمدی، کمّی گرا بوده و عمدتا آمار می دهیم و می گوییم مثلا چند مقاله، چند صفحه و ... اما نمی گوییم چه ارائه داده ایم؟ چه حرف جدید، چه فرمول جدیدی را برای گفتن داریم یا چه مشکلی را از کشور با ارائه این تولیدات برطرف کرده و می توانیم مرتفع سازیم. دانشگاه های ما عقیم نیستند و استعدادهای فراوانی در آنها نهفته است که اگر زمینه لازم فراهم شود، این استعدادها مولد فکر و اندیشه ورزی و علم و نظریه پردازی می شوند. باید با برپایی کرسی های آزاداندیشی به ویژه در قالب حلقه های علمی و تخصصی و آن هم با پژوهش محوری و با پشتیبانی مادی و معنوی و قانونی از این رکود و نازایی عارضی خارج شویم. بایسته و شایسته است دولت به ویژه وزارت علوم در این راستا گام های جدی تر و عملی تری بردارد.
حرکت در مسیر توسعه پایدار همسو با چشم انداز نظام، تا چه اندازه می تواند متاثر از تحول علوم باشد؟
توسعه متعالی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چشم انداز فراز آینده جمهوری اسلامی ایران نیازمند آن است که نخست تبیین علمی نظری و به اصطلاح با پژوهش های پایه شده، سپس ترسیم علمی عملی و به اصطلاح با تحقیقات توسعه ای یابد و همینطور تحقق علمی عینی و به اصطلاح با مطالعات میدانی شود. در این صورت هم علم ما عملیاتی شده و هم عمل ما علمی می شود. در نتیجه کارآمدی، بهره وری و اثربخشی علمی در کشور موجب ارتقای کارآمدی، بهره وری و اثربخشی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ملی داخلی و خارجی و فراملی کشور می شود. این یعنی دستیابی به اهداف والا ولی کاملا دست یافتنی توسعه متعالی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چشم انداز فراز آینده جمهوری اسلامی ایران؛ توسعه متعالی علمی و عملی و عینی کشور که خود پیش درآمد و زمینه ساز تجدید و تاسیس تفکر و تمدن ایرانی- اسلامی می شود.
نقش دولت در سرعت و کیفیت بخشی به چرخه تولید علم چیست؟
برترین نقش دولت در تولید و تعامل علمی و عملی و عینی راهبردی و فراراهبردی از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب مفید و مورد نظر ممکن بوده که با مدل و الگوی معماری تولید علمی صورت می پذیرد. دولت و نقش راهبردی آن به عنوان یکی از رئوس و اضلاع سه گانه دانشگاه، دولت و صنعت، با دو کارویژه هدایت و حمایت تولید علم با کارویژه های سه گانه مهندسی، مدیریت و آسیب زدایی فرآیند و ساختار بهینه و به سامان تبادل و تعامل علمی و علمی و عینی میان دانشگاه و صنعت با رسالت هدایتی و حمایتی دولت بوده که البته علمی کردن عمل و مدیریت و حتی ساختار سیاسی و سازمانی خود دولت در این فرایند کارسازتر است. چرا که دولت و ارتقای هر چه فراتر کارآمدی آن، نقطه آغاز و محوریت عزیمت ارتقای کارآمدی ملی است؛ چه ارتقای کارآمدی علمی دانشگاهی کشور با هدایت و هماهنگی و حمایت مادی و معنوی دولت چه با ارتقای کارآمدی عملی کشور که با کاربست آموزه های علمی کشور در عمل توسط دولت در بخش دولتی و نیز با هدایت و حمایت دولت توسط بخش غیر دولتی اعم از عمومی و خصوصی دست یافتنی است.
حضور متصدیان بیگانه با علوم انسانی در مسوولیت های مرتبط با حوزه علوم انسانی، چه عواقب سوئی را در پی دارد؟
متصدیان چه دولتی یا حتی عمومی و بلکه خصوصی شایسته است به تناسب تخصص قوی و امین باشند. علاوه بر علم و شناخت و اشراف تخصصی امانت، تعهد و عِرق و انگیزه لازم و حتی کافی و بلکه هرچه کاملتری نیز باید داشته در عین حال درک و نگاه و برخورد راهبردی و همان معمارانه و نیز نواندیشانه، نرم افزارانه و راهگشا نیز داشته باشند. در نتیجه هر گونه عدم تناسب از حیث تخصصی، تعهدی و راهبردی، آسیب رسان است. یعنی مانع و مخل تولید نظریه و علمی مربوطه به ویژه انسانی شده و می شود.
پایان پیام/
نظر شما