آزاداندیشی باید همراه با ادب باشد

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، پس از شهادت امام رضا(ع)، محدودیت‌هایی كه دستگاه خلافت عباسی نسبت به شیعیان اعمال می‌كرد، افزایش یافت. مأمون كه در پی جلب نظر بزرگان خاندان عباسی و تثبیت موقعیت خود بود، بر دوستداران اهل‌بیت(ع) سخت گرفت. «ام‌الفضل»، دختر مأمون كه همسر امام جواد(ع) بود، به ویژه در دوران خلافت معتصم، اخبار مهم بیت آن حضرت را به اطلاع خلیفه می‌رساند.

به همین دلیل، راهبرد امام جواد(ع) برای خنثی كردن توطئه‌های خلفای عباسی و در همان حال، ترویج و گسترش آموزه‌های ناب اسلامی، دارای پیچیدگی‌های زیادی بود. در آن برهه، با توجه به اشاعه تفكرات انحرافی در جامعه اسلامی، به ویژه پس از تأسیس «بیت‌الحكمه» توسط مأمون و ترجمه آثار یونانی به زبان عربی، مسلمانان بیش از هر زمان دیگری در معرض تفكرات انحرافی قرار داشتند.

از سوی دیگر، شیعیان به صورت خاص، با مشكلات متعددی دست به گریبان بودند. افزون بر محدودیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دستگاه خلافت عباسی برای آنها، شكل‌گیری فرقه‌های انحرافی و از همه بدتر، غالیان، شرایط را برای فعالیت شیعیان و دوستداران اهل‌بیت(ع) دشوارتر كرده‌بود.

خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام «ابوالقاسم علیدوست» رییس انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه درخصوص شیوه ها و تدابیر امام جواد (ع) در مواجهه با فرقه های انحرافی به گفت و گو پرداخته است که در ادامه می خوانیم.

شیوه حضرت جوادالائمه (ع) در مواجهه با فرقه های انحرافی و اندیشه های وارداتی چگونه بود؟

در دوران امام رضا (ع) مناظرات زیادی داریم که ایشان با دیگران انجام داده است و این مناظرات در دایره اسلام و بیرون از آن نیز انجام شده است. در دوران امام جواد (ع) نیز مناظره هایی انجام شده است. مهمترین و معروف ترین مناظره ای که امام جواد (ع) انجام داده اند با یحیی بن اکثم بوده است. باید به این موضوع نیز توجه داشته باشیم که مناظرات دوران امام جواد (ع) با توجه به شرایط حاکم بر جامعه مانند مناظرات دوران امام رضا (ع) شاخص نبوده اند.

مناظره امام جواد (ع) با یحیی بن اکثم بسیار شنیدنی و خواندنی است. در یک طرف مناظره یحیی بن اکثم قرار دارد که اعلم علمای جهان اسلام با گستردگی آن زمان است و در طرف دیگر امام جواد حضور دارد که یک نوجوان است و در روایت ها آمده است حدود هفت یا نه سال داشته اند.

امام جواد در مناظره با یحیی بن اکثم چنان با قدرت وارد می شود که اختیار سوال کردن و پرسشگری را به طرف مقابل می دهد. پرسش کردن بسیار آسان است اما پاسخ دادن سخت و دشوار است. فضایی که از مناظره امام جواد و یحیی بن اکثم منعکس شده است، بیانگر آن است که امام جواد در طول مناظره آرامش کامل داشتند و در اواسط مناظره سوالاتی از یحیی بن اکرم می پرسند که بسیار زیرکانه و عالمانه است.

جوادالائمه(ع) برای مقابله با انحرافات فكری چه تدابیری به کار گرفته بودند؟

ائمه را باید در همه جهات زندگی الگو بدانیم و در همه شئون زندگی از ایشان الگو بگیریم. در عصر حاضر می توانیم با الگوگیری از امام جواد (ع) بسیاری از اختلافات را با مناظره و گفت و گو به سرانجام برسانیم.

بسیاری از اختلاف ها و شقاق ها اگر به بحث و گفت و گو و مناظره بپردازند، جای خود را به آرامش می دهد. هیچ فردی و هیچ جامعه ای از رعایت اخلاق ضرر نمی کند. رعایت اخلاق در همه شئون زندگی نتیجه برد- برد دارد.

امام جواد (ع) از نظر آزاد اندیشی و مواجهه با جریان های فکری چه روش و منشی به کار می گرفتند؟

اگر مقابل آزاداندیشی به یکجانبه گری بپردازیم، هیچ کس سود نمی کند، مخصوصا امروز دورانی نیست که یک نفر حرف بزند و بقیه گوش کنند و آن کار را انجام دهند، بنابراین باید اسباب آزاداندیشی فراهم شود البته این نکته نیز مهم است که باید ادب آزاداندیشی رعایت شود.

متاسفانه در مناظراتی که انجام می شود به جای نقد تفکر در مورد افراد قضاوت می کنیم و شخص را خطاب قرار می دهیم و در موضع نصیحت قرار می گیریم این در حالی است که بخشی از آزاداندیشی اظهار نظر و بخشی هم نوآوری و نظریه پردازی است.

در شرایط جامعه امروز چگونه می توان از این رویکرد و منش امام جواد (ع) برای مواجهه با فرقه های انحرافی الگو و الهام گرفت؟

باید به سمت اخلاق اسلامی برویم. همچنین از اخلاق انسانی نیز غافل نشویم چرا که اخلاق انسانی جدا از اخلاق اسلامی نیست، اگر غیر از این عمل کنیم، همه ضرر می کنیم. در نقد، فرد به سرعت به سمت نصیحت کردن می رود و طرف مقابل را در موضع باطل قرار می دهد و خود از موضع حق وارد می شود؛ این در حالی است که انسان مومن عاقل کسی است که هیچ کس را نمی بیند مگر اینکه بهتر از من است. خود به پندار نیست بلکه غیر را بهتر می پندارد. آزاداندیشی همراه با ادب باید باشد و از الزامات جامعه امروز آزاداندیشی توأم با ادب است.