کتابی درباره بازارهای مشتقه؛ مهندسی مالی و مدیریت ریسک منتشر شد

به گزارش خبرگزاری شبستان، کتاب «بازارهای مشتقه(مهندسی مالی و مدیریت ریسک)» اثر رابرت مک‌دانلد، به همت محمدرضا رستمی، فریده ولی‌زاده و جعفر کمری ترجمه و از سوی سازمان سمت در 484 صفحه، با شمارگان 200 نسخه  و قیمت 154 هزار تومان منتشر شد.

حسین عبده تبریزی در مقدمه‌ای بر این کتاب می‌نویسد: «بازار سرمایه جوان ایران ظرفیت بالایی برای رشد دارد، و قابل پیش‌بینی است که تغییرات ساختاری بسیاری در آن به‌وقوع خواهد پیوست: ممکن است نهادهای مالی عمده در هم ادغام شوند، شرکت‌های زیادی فرصت توسعه در سطح بین‌المللی را بیابند و در رقابت‌های فشرده‌تری شرکت کنند، و روندی که بانک‌ها و شرکت‌های جهان به سمت تغییرات بلندمدت‌تر و تغییر اساسی ساختار مالی خود طی کرده‌اند، در آینده نزدیک در ایران نیز اتفاق افتد. این گسترش‌ها باعث فزونی ریسک اعتباری و عملیاتی خواهد شد. بسیاری از شرکت‌های ایرانی ممکن است به جای مراجعه به بانک‌ها و اخذ تسهیلات از آن‌ها، مستقیماً به مردم رجوع کنند. بدین ترتیب بازار سرمایه قدرت و وسعت بیشتری می‌یابد و نهادهای بانکی در سال‌های آینده رقابت شدیدتری با بازار سرمایه خواهند داشت که کاهش حاشیه‌های سود و اعطای تسهیلات بلندمدت‌تر یکی از پیامدهای آن خواهد بود. مشتریان نیز به مرور زمان روش‌های پیچیده‌تری را برای تأمین مالی فعالیت‌های خود برمی‌گزینند. آن‌ها برای اینکه خود را در مقابل ریسک‌های مختلف پوشش دهند و نیاز خود به دارایی‌های با نقدینگی بالا را تأمین کنند یا حتی در دارایی‌های با نقدشوندگی بالا سرمایه‌گذاری کنند، به‌ناچار به سمت بازار سرمایه خواهند رفت. در چنین وضعیتی، بازار مشتقات ایران با تحولات عمده‌ای روبه‌رو خواهد شد.»

در ادامه نیز یادآور شده است: «در سال‌های پیش رو، بدون شک بنگاه‌های بزرگ ایرانی بانک‌ها را ظرف مناسبی برای سرمایه‌گذاری و تأمین مالی خود نمی‌یابند و به سمت بازار سرمایه خواهند رفت. از این‌رو، این بنگاه‌ها استفاده از مشتقات را برای اداره ریسک اقتصاد کلان فعالیت‌های خود ضروری می‌یابند. مدیران این بنگاه‌ها که در آینده از مشتقات استفاده بیشتری خواهند کرد، به‌ویژه در حیطه ارز و نرخ سود، باید با محصولات مشتقه کاملاً آشنا شوند.»

وی بیان می‌کند: «بحران جهانی مالی سال 2008 تحت تأثیر عوامل مختلفی به وجود آمد که سه عامل: بزرگی بخش ساختمان، مشتقات پیچیده، و سیاست‌های غلط پولی در ایجاد آن تأثیر عمده‌ای داشت. محققان استفاده گسترده از ابزارهای مالی پیچیده مانند مشتقات را مهم‌ترین عامل می‌دانند. بنابراین، در عین حال که با نقاط قوت و فواید متعدد مشتقات آشنا می‌شویم، باید از ریسک‌های مرتبط با مشتقات نیز کاملاً آگاه گردیم.»

عبده در بخش دیگری از سخنانش بیان می‌کند: «باید درباره ابزارهای مشتقه قضاوتی عادلانه داشت؛ حتی در بحران ۲۰۰۸ که «سوآپ نکول اعتباری» نقش عمده‌ای در تحرکات سفته‌بازانه و عمیق‌کردن بحران داشت و ریسک سیستمیک بازار را شعله‌ور کرد، مشتقات دیگر مثل سوآپ نرخ بهره و سوآپ نرخ ارز در گسترش بحران هیچ نقشی نداشتند و حتی تا حدی به کنترل بحران کمک کردند. بنابراین، همه چیز بستگی به این دارد که چگونه به‌درستی از مشتقات به‌ویژه در مدیریت ریسک استفاده شود.»

عبده در جایی دیگر درباره ظرفیت مشقه‌ها می‌نویسد: «پس، با اینکه مشتقه‌ها بازارهای کارآمدتری را برای دارایی‌های مبنا ایجاد می‌کنند اما در عین حال ظرفیت بر هم زدن سازوکار بازارها را نیز دارند، چون مشتقات امکانات بیشتری را برای اتخاذ مواضع سفته‌بازانه در بازار در اختیار می‌گذارند. دلیل اصلی نگرانی درباره بازار مشتقات این است که به‌راحتی می‌توان اوراق را زیر قیمت نگاه داشت؛ یعنی دست‌کاری قیمت در بازار مشتقات ساده‌تر از بازار دارایی‌های مبناست. مشتقات به لحاظ اثر اهرمی، به‌سادگی حجم را گسترش می‌دهند و با حجم بالا ساده‌تر به ابزار سفته‌بازی بدل می‌شوند. البته، در سمت مثبت ماجرا همین تأثیر اهرمی است که سبب حمایت مشتقات از معاملات کلان می‌شود. توان اهرمی مشتقات، شمشیری دولبه است. در نهایت بزرگ‌ترین خطری که مشتقات ایجاد می‌کنند، پیوندزدن و همبسته‌کردن بازارها به یکدیگر است؛ ارتباطی که بین بازارها ایجاد می‌کنند باعث می‌شود یک رویداد خارج از کنترل، به‌سادگی به بحران مالی عمده‌ای تبدیل شود چون ارتباط بازارها و امکان سرایت را افزایش می‌دهند.
بنابراین، باید به مزایا و معایب معاملات مشتقه هر دو توجه کرد. بازار در زمان‌های مختلف هم از نظرکنترل ریسک، هم از نظر کسب سود، هم از نظر نقدشوندگی، و هم در جهت توسعه جهانی سبدهای سرمایه‌گذاری فرصت‌های متعددی برای استفاده کارآمد از مشتقات ارائه می‌کند؛ اما استفاده نابجا از مشتقات به دارایی‌های سمّی و زیر ارزش منجر می‌شود. از این‌رو، باید از مشتقات درست استفاده کرد.»

نویسنده در مقدمه آورده است: «علوم نوین مالی و بازارهای آن را بدون آگاهی از مشتقات نمی‌توان به‌خوبی درک کرد. در این کتاب تلاش شده است تا ابزارهای مشتقه موجود معرفی شوند تا شما با نحوه استفاده از آن‌ها آشنا شوید، نحوه قیمت‌گذاری آن‌ها را بدانید و دریابید که چگونه ابزارها و مفاهیم پایه مشتقات در علوم مالی مفید واقع می‌شوند.
مشتقات بی‌شک موضوعی تحلیلی است اما در این کتاب تلاش شده است تا خواننده به توانایی درک فرمول‌ها دست یابد. فرض بر این است که خواننده مفاهیم اولیه مالی از قبیل ارزش فعلی، و مفاهیم آماری مقدماتی مثل میانگین و انحراف معیار را می‌داند. کوشیده‌ام کتاب برای خوانندگانی با پیش‌زمینه و تجارب مختلف مفید باشد، از این‌رو از سطوح مختلف ریاضی بهره برده‌ام. از محاسبات ارزش فعلی در فصل‌های اول تا نهم استفاده شده و تقریباً از دیفرانسیل و انتگرال در هیچ بخشی از کتاب استفاده نشده است.»

در پیشگفتار مترجمان بر این کتاب نیز آمده است: «از اوایل دهه هشتاد خورشیدی در پی رشد و توسعه بازارهای مالی، رشته مالی نیز در ایران توسعه یافت. توسعه اقتصادی کشور و در پیِ آن گسترش نهادهای مالی مانند بورس، بانک‌های تجاری، شرکت‌های بیمه بازرگانی، لیزینگ‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاری‌ها، و شرکت‌های تأمین سرمایه، نیاز به فارغ‌التحصیلان رشته مالی را دوچندان نمود. این نیاز سبب تأسیس رشته مدیریت مالی زیرگروه رشته مدیریت در دانشگاه‌ها شد که به‌تازگی با عنوان «مالی» در گرایش‌های مختلف توسعه یافته است. جذابیت این رشته و بازار کار رو به‌گسترش آن موجب شد دانشجویان دیگر رشته‌ها به‌ویژه فنی­ مهندسی و علوم پایه جذب آن شوند و این رشته غنی‌تر شود.»

بازارهای مشتقه اثر رابرت مک‌دانلد کتاب درسی مشهوری است که اکنون با همت مترجمان در دسترس شما قرار دارد. نگارنده در 14 فصل می‌کوشد ابزارهای مشتقه را معرفی کند و کاربردهای آن‌ها را توضیح دهد. در هر بخش توضیح داده شده است که چگونه می‌توان از این ابزارها برای کنترل ریسک استفاده کرد. استفاده از مشتقات در حوزه‌های نرخ سود، ارز و اعتبار به‌تفصیل توضیح داده شده، به‌ویژه در فصل هشتم قراردادهای سوآپ معرفی شده است. این قراردادها از معاملاتی است که درآینده نزدیک در بازارهای مالی ایران معمول خواهد شد. مباحث پیچیده‌تر درباره اوراق مشتقه در فصل‌های آخر کتاب آمده است.

كتاب حاضر براي دانشجويان رشته حسابداری و مالی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «مهندسی مالی و مدیریت ریسک» ترجمه شده است.