«اناره بوره» سنتی دیرینه در روستای مرکیه ماسال

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان - مائده فلاحتکارضیابری؛ 

با فرا رسیدن فصل پاییز برداشت انار و درست کردن رب انار در روستای مرکیه ماسال آغاز می شود، اهالی روستا هر روز مقداری از انار را چیده و برای رب انار و دیگر فرآوری های انار آماده می کنند. یکی از ویژگی‌های مردم ماسال و در مجموع قوم تالش خودکفا بودن آنها در تامین نیمی از مایحتاج زندگیشان است، زیرا کمتر خانواده‌ای در روستاها و کوهستان‌های ماسال دیده می‌شود که در حیاط منزلشان خبری از ماکیان و و مرغ و دام‌هایی که به چرا مشغولند، نباشد.

یکی از رسم‌های دیرینه مردم روستای مرکیه چیدن انارهای ترش کوهستان و پخت رب و مربای انار است. بر اساس سنت دیرینه، زنان در این روستا، از اواخر مهر تا اواخر آبان ماه هر سال با تشکیل گروه های چند نفره و بارگذاری دیگ های رب انار پزی، کار رب گیری از انار را آغاز می کنند و عده ای هم از دانه های یاغوتی انار مربا تهیه می‌کنند.

یک روز دیگر از روزهای پاییزی در کوهستان مرکیه فرا رسیده و یکی از این خانواده‌ها به رسم دیرین برای چیدن انار به همراه فرزندان خود به سمت درختان انار پیش می‌رود.

از شاخه‌های سر راست درخت انار، گیره‌های چوبی تهیه و آن را صاب می دهند و پردازش می‌کنند تا به وسیله آن گیره چوبی شاخه‌های خشن دور از دسترس را پایین بیاورند و انارهای آن را به راحتی بچینند. خارهای درختان انار تیز و زهرآگین هستند، اما این زنان و مردان خوب می‌دانند که در ورای این سختی و کار، دانه‌هایی سرخ در صدفی چون پوست انار قرار داردp که آنان را به چیدن انارها تشویق می‌کند. انارچینان بعد از چیدن انارها و ریختن آنها در گونی‌های قابل حمل به سمت منزل حرکت می‌کنند تا فرآیند دانه‌گیری و تبدیل دانه‌ها به مواد غذایی را انجام دهند.

«گلناز جویبار» که در حال دانه کردن انار است اظهار کرد: چیدن و دانه کردن و پختن انار مشقت بسیاری دارد اما نتیجه حاصل از این کار بسیار دلچسب است.

این بانوی مرکیه‌ای افزود: با چیدن این انارها، آن را به مربا و رب ترشی انار تبدیل و برای مصرف خانگی خود و عرضه به بازار آماده می‌کنیم.

وی گفت: برای دانه کردن انار هر کدام از ما یک تکه چوبی صاف و تراشیده که آن هم از سرشاخه‌های درخت انار بدست می‌آید را در دستان خود می‌گیریم و پس از دو نیم کردن انارها، با ضربه‌های محکم بر پوسته سبز و قهوه‌ای انار می‌رنیم تا دانه‌های آن را جمع آوری کنیم.

جویبار با بیان اینکه در زمان‌های قدیم همه همسایه‌ها با همدیگر جمع می‌شدیم و در چیدن و دانه کردن انار همیاری می‌کردیم تصریح کرد: متاسفانه چند سالی است که این کار را تنها و یا با کمک فرزندانم انجام می‌دهم و دیگر آن صفا و صمیمیتی که قبلا بین همسایه‌ها وجود داشت، مشاهده نمی‌شود.

این بانوی دیار غیور مردان و زنان تالشی خاطرنشان کرد: پس از جمع آوری دانه‌های انار، کار تبدیل دانه‌ها به مواد غذایی مورد نیاز آغاز می‌شود.

وی اظهار کرد: ابتدا ظرف آهنی و لعاب دهنده‌ای که فقط در سیاه کردن رب انار به کار می‌آید را تمیز می‌شوییم تا پاشیدن این آب پاک، سرآغازی برای سلامتی و نیک بختی باشد، پس از تمیز کردن ظرف آهنی، آن را داخل دانه‌های انار در تشت پخت و پز قرار می‌دهیم.

جویبار با بیان اینکه آب انار در گیلان طرفداران زیادی دارد زیرا طعم دهنده اکثر غذاهای مردیم گیل و دیلم است افزود: به این منظور دانه‌های ترش انار را با روش سنتی آسیاب می‌کنیم تا آب آن از دانه‌اش جدا شود، سپس برای پاکسازی دانه‌ از آب انار، دانه‌های له شده را روی آبکش مسی قرار می‌دهیم تا با فشار و جابجایی کف دست آب انار در ظرف دیگری بریزد.

این زن ماسالی با بیان اینکه به کار بردن آب انار ترش به همراه مغز گردوی آسیاب شده در طعم دادن زیتون پرورده بسیار اثرگذار است گفت: پس از آبگیری، آب انار را دربطری‌ها و شیشه‌های مخصوص می‌ریزیم و با محکم کردن سر آنها، این مایع با ارزش برای استفاده در غذاها و خورشت‌ها آماده می‌شود.

وی با اشاره به طرز تهیه رب ترشی و مربای انار تصریح کرد: ابتدا دانه‌های انار را برای آماده سازی مربای انار آبکشی می‌کنیم حال کار تهیه و پخت دو ماده غذایی با ارزش یعنی مربای انار و رب انار ترش آغاز می‌شود.

جویبار با بیان اینکه برای پخت این دو ماده غذایی آتشی از هیزم برپا می‌کنیم خاطرنشان کرد: آتش حاصل از سوخت هیزم مطبوع است و پرفایده، و هر غذایی که حاصل گرمای آن باشد خوش طعم و گوارا است.

این زن اظهار کرد: دو تشت و یا قابلمه مسی حاوی دانه‌های انار را بر روی آتش قرار می‌دهیم و تشتی را که در آن ظرف آهنی شسته شده قرار دارد برای تهیه سیاه ترشی در نظر می‌گیریم، زیرا گرمای درون تشت به ظرف آهنی و آب انار رنگ و لعابی تیره می‌‌دهد.

وی افزود: پس از داغ شدن و له شدن دانه‌های انار برای تهیه رب این میوه تشت را از آتش بر می‌داریم، سپس ظرف آهنی را از داخل تشت خارج می‌کنیم تا آب و مایع انار از دانه آن جدا گردد و اینکار را با ریختن انار به داخل آبکش و له کردن دانه‌های انار انجام می‌دهیم، طوری که با فشار مشت دست فقط هسته‌های انار باقی می‌ماند و آب و محتوای انار از داخل سوراخ‌های آبکش به ظرف دیگری ریخته می‌شود.

این زن تالش گفت: آنگاه عصاره گرفته شده از هسته را بار دیگر بر روی آتش و برای مدتی ظرف آهنی را هم در هر چه سیاه تر کردن و لعاب دادن رنگ عصاره انار در داخل آن قرار می‌دهیم.

وی تصریح کرد: پس از تبخیر بسیار آب عصاره انار، غلظت آن زیاد می‌شود و نتیجه کار رب انار ترش کوهستان است، رب انار یا سیاه ترشی را پس از سرد شدن در داخل کوزه‌های لعاب دار قدیمی که گرما و سرمای آن را تنظیم می‌کند، می‌ریزیم.

جویبار خاطرنشان کرد: در تشت دیگر هنگامی که دانه‌های انار ترش در سطح آتش له می‌شود و پس از افزودن مقدار مورد نیاز شکر، برای شیرین کردن دانه‌های انار، خرده‌های میوه کوهستانی به و مغز گردو برای خوش طعم کردن و مقوی کردن مربای انار می افزاییم.

وی اظهار کرد: پس از آماده و سرد شدن مربای انار که چاشنی غذای ناهار و شام منطقه تالش است و با میرزاقاسمی سرو می‌شود آن را هم در کوزه‌های لعابدار می ریزیم و آماده برای استفاده می‌کنیم.

مرد و زن تالشی که روزی پرتلاش ولی پربار را سپری کرده‌اند، حاصل لطف و برکت کوهستان مرکیه ماسال را در جایگاه مناسبی در بالاخانه آن تالار زیبا به ردیف می‌چینند. پس از تهیه محصولاتی چون رب انار حاصل دسترنج کوه نشینان به شهر عرضه می‌شود تا سفره شهرنشینان را پربار کند، مردم دیار سرسبز گیلان نیک می‌دانند که رب انار ترش چه رنگ و طعمی به غذای اصیل گیلان یعنی فسنجان می‌دهد؛ از این رو هر وقت می‌خواهند این غذا را درست کنند، اقدام به خرید سیاه ترشی می‌کنند.