آیا مقدرات الهی قابل تغییر است؟

خبرگزاری شبستان: خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات می کند و ام الکتاب تنها نزد اوست. مطابق آنچه از آیات و روایات بدست مى‏آید مقدرات الهى بر دو نوع است: 1) امورى که مصلحت دائمى دارد و لذا قانونش هم دائمى است. مثل آیاتِ «ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ» ( سوره ق،آیه 29) در کلام ما تبدّل راه ندارد و «کُلُّ شَیْ‏ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ» (سوره بقره، آیه 162) هر چیزى در نزد پروردگار داراى حساب و کتاب دقیقى است. اینگونه مقدرات در لوح محفوظ ثبت است «فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ» (بقره، 162) و تنها مقربان الهى با اذن خداوند مى‏توانند بر آن آگاه شوند. «کِتابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ» (مطفّفین20 و 21) توسعه و تنگى رزق به خدا نسبت داده شده، امّا بدیهى است که کارهاى خداوند حکیم، از روى مصلحت و حکمت صادر مى‏شود. به عنوان مثال وجود گناه در زندگى افراد، باعث تغییراتى در رزق آنها مى‏گردد. چنان که در دعاى کمیل مى‏خوانیم: «اللهم اغفر لى الذنوب التی تغیر النعم» خداوندا ببخشاى بر من آن گناهانى که نعمت‏ها را دگرگون مى‏سازد.
2) امورى که غیر حتمی و مصالح آنها تابع اعمال و رفتار مردم است، مانند توبه کردن مردم از گناه که مصلحت عفو را در پى دارد، و یا دادن صدقه که مصلحت دفع بلا را به همراه مى‏آورد و یا ظلم و ستم که بخاطر مفسده‏اش قهر الهى را بدنبال دارد. یعنى خداوند متعال در اداره نظام آفرینش دست بسته نیست و با حکمت و علم بى‏نهایتى که دارد، مى‏تواند با تغییر شرایط، تغییراتى در آفرینش و قوانین آن ایجاد کند. بدیهى است که این تغییرات، نشانه جهل خداوند متعال و یا تجدید نظر و پشیمانى او نیست، بلکه این تغییرات بر اساس حکمت و تغییر شرایط و یا پایان دوره‏ى آن امر است. قرآن مجید در این زمینه نمونه‏هاى زیادى دارد که به چند نمونه اشاره مى‏شود: الف) «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (غافر، 60) دعا کنید تا من براى شما مستجاب کنم. انسان با تضرع و دعا مى‏تواند مصالح خود را بدست آورد و سرنوشت خود را تغییر دهد. ب) «لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً» (طلاق، 1) قانون الهى در همه جا ثابت نیست، شاید خداوند با پدید آمدن شرایط لازم، برنامه جدیدى را بوجود آورد. ج) «کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ» (الرحمن، 29) خداوند، هر روز در شأن مخصوص همان روز است. د) «فَلَمَّا زاغُوا، أَزاغَ اللَّهُ» (صفّ، 5) چون راه انحرافى را انتخاب کردند، خدا هم منحرفشان ساخت. ه) «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ» (اعراف، 69) با ایمان و تقوى، مسیر قهر الهى به لطف و برکت تغییر مى‏یابد. و) «إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» (رعد، 11) خداوند سرنوشت هیچ قومى را تغییر نمى‏دهد، مگر آنکه آنها خودشان را تغییر دهند. ز) «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ» (فرقان، 70) کسانى که توبه کنند، ایمان آورند و عمل نیکو انجام دهند، خداوند بدى‏هاى آنان را به خوبى و حسنه تبدیل مى‏کند. ح) «إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا» (اسراء، 8) اگر شما برگردید، ما هم برمى‏گردیم.
اما جای این سوال در این جا باقی است که اگر علم خدا عین ذات اوست و قابل تغییر نیست، پس هر چه در علم او گذشته باید به مرحله عمل برسد وگر نه جهل خواهد بود. در پاسخ باید گفت: علم خدا بر اساس نظام علل و اسباب است، بدین صورت که او علم دارد که اگر از این وسیله استفاده شود، این نتیجه و اگر از دیگرى بهره‏بردارى شود، آن سرانجام را در پى خواهد داشت و علم او جداى از علم بر اسباب و علل نیست.

پی نوشت ها:
1- زلزال، 7
2- هود 119
3- فجر 14
4- اعلی 17
5- بقره 124
6- بقره261
7- بقره 195
8- بحار، ج71 ص 362
منبع :کتاب دقایقی با قرآن