خبرگزاری شبستان: کندی‌هایی که در تولید و توسعه دانش انسانی و اجتماعی در شرایط فعلی است موضوعی است که مورد گلایه رهبری نیز است. علوم انسانی و دانش اجتماعی امروز نه تنها مفید نیست، بلکه مضر هم هست چرا که دایم در حال توسعه رشته‌های علوم انسانی هستیم بدون اینکه سرعت کافی را در تولید دانش اسلامی بر اساس علوم دینی داشته باشیم. این جملات بخشی از صحبت ها حجت الاسلام عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که در گفتگو با خبرنگار اندیشه شبستان در میان گذاشته است. گفتگوی ما را با این استاد حوزه و دانشگاه می خوانید:
چرا در حوزه علوم انسانی پژوهش های ما اغلب مساله محور نیستند؟
در حوزه علوم انسانی بهتر است این سوال را این‌گونه مطرح کنید که چرا پژوهش‌ها عمدتا در مسایل کلامی و نظری معطل شدند و به مسایل دانشی همچون مسایل علوم انسانی و اجتماعی کمتر پرداخته شده است. این مشکل ناشی از یک اعتقاد است تا آن مبانی اصلی و چارچوب‌های دانش را حل نکنیم و انضباط درونی در این زمینه بدست نیاوریم، نوبت به حل مسئله نمی‌رسد. دانش‌هایی که تولیدگر حل مسئله هستند، در غرب از مبانی و اصولی ارتزاق کرده‌اند که این مبانی و اصول در حوزه دین باید بازنگری شود و تا این بازنگری انجام نشود، نمی توان به حل مساله فکر کرد. البته در حوزه علوم اسلامی و آنچه که در حوزه فقه و اصول در حال وقوع است، بر عکس، پژوهش ها به صورت کاملا مساله محور است. به این معنا که شاخه ای خاص از علوم و مسائل مطرح و به آن پاسخ داده می شود. به طور مثال در باب نماز یا روزه هزاران مساله مطرح شده داریم که فقیه به صورت تخصصی به آنها پاسخ داده و از پژوهش او با عنوان توضیح المسائل یاد می شود.
حجم پرداخت مبانی دانش، اصول و روش‌های دانشی بیشتر از بحث در مسایل آن است، این اشکالی است که بوضوح به چشم می خورد. با توجه به سرعتی که امروز در جهان شاهد هستیم و انتظاری که از جامعه ایران که جامعه علمی و مدیریتی است، می‌رود این است که دانشمندان یا در مباحث نظری سرعت عمل به خرج دهند یا حداقل در این مسائل به صورت اجمالی توافق کرده و با تکیه بر روش‌ها و اصول اجمالی وارد حوزه حل مسایل شوند و این فرصت را از خود نگیرند. اگر این اتفاق نیفتد، بعدها تغییرات آن به شدت هزینه‌بر می شود.
جدای ازجریان کُندی که در این زمینه است، مشکل مهم دیگر را چه مساله ای می بینید؟
کندی‌هایی که در تولید و توسعه دانش انسانی و اجتماعی در شرایط فعلی است موضوعی است که مورد گلایه رهبری نیز است. علوم انسانی و دانش اجتماعی امروز نه تنها مفید نیست، بلکه مضر هم هست چرا که دایم در حال توسعه رشته‌های علوم انسانی هستیم بدون اینکه سرعت کافی را در تولید دانش اسلامی بر اساس علوم دینی داشته باشیم.
یک دانشمند مالزیایی مثالی بیان کرد که گفتن آن خالی از لطف نیست. او می‌گفت: فرق دانشمندان ما با شما در این است که ما هر دو مثل دو دانه گندم هستیم که وقتی زیر خاک می‌رویم کشاورز آن را آب می‌دهد تا هر روز رشد کند. در این میان هر دو بالای سر خود یک سنگ می‌بینیم، دانشمند مالزیایی آن را دور می‌زند و راه جدیدی پیدا می‌کند اما شما ایرانی‌ها بررسی می‌کنید که جنس سنگ چیست، چرا اینجاست، خلقت آن چیست، چرا سر راه ما قرار گرفته، حجم آن چه اندازه است و ... و آن‌قدر در این مسایل باقی می‌مانید تا بپوسید.
اگر چه ممکن است این مثال غلو هم داشته باشد اما هشداردهنده نیز است، اینکه ما کار تولید و دانش انسانی را وقتی می‌خواهیم شروع کنیم باید منتظر شویم تا فیلسوفان وارد این عرصه شوند. امروز دو سه دهه است که این فیلسوفان همه را معطل کرده و پای در میدان نگذاشته‌اند. راه حل این مسئله این نیست که متوقف شویم تا این اتفاق بیفتد بلکه باید فیلسوفان نگاه‌شان را به صورت اجمالی مطرح کرده و متدینان نیز به آنها اعتماد داشته و وارد مسئله شوند. این نگاه باید به صورت مانیفیست از سوی فیلسوفان مطرح و بحث‌های موافق و مخالف بررسی شده تا نظر صحیح تبیین شود. اگر فیلسوفان در حوزه دانش، مانیفیستی اجمالی در چهارچوبی که دانشمندان وارد شده‌اند ارایه دهند مسئله قابل حل بوده و از این گذرگاه عبور می کنیم.
بودجه ها چرا در بحث پژوهش های علوم انسانی بررسی کارشناسانه نشده و به اندازه کافی در اختیار نیست؟
اتفاقا بودجه به قدر کافی وجود دارد، ما چون بلاتکلیف هستیم و هنوز به این اطمینان و توافق لازم نرسیده‌ایم می‌گوییم بودجه کم است، همان کسانی که می‌خواهند ما تولید علوم اسلامی داشته باشیم چون نمی‌توانند اعتماد کنند هزینه لازم را نیز نمی‌کنند، بنابراین پول در کشور است و نمی‌توانیم جریان توزیع بودجه را محکوم کنیم. مگر اینکه همان کسانی که باید تصمیم بگیرند، چون اعتماد کافی را به نتیجه کار ندارند سهم‌خواهی کافی را نکرده‌اند.
چرا پژوهش ها ما در حوزه علوم انسانی و اسلامی اغلب تدوین و گردآوری است نه تالیف؟
دانشمندان علوم انسانی ما وقتی قدرت تولید پیدا می‌کنند که صرف‌نظر از بحث مبانی، قرآن و سنت و منابع انسانی را که باید به خوبی بشناسند، افزون بر آن اطلاعاتی که از منابع غیراسلامی کسب نیز کنند. در دوره‌ای مسلمانان تولیدات خوبی داشتند، در آن دوره جریان اعتزال به خوبی توانست چالش و حرکتی در دنیای اسلام ایجاد کند چرا که توانست هم اسلام را به خوبی بفهمد و هم دانش خارج از جهان اسلام اعم از فلسفه یونان و روم را خوب درک کند و سپس با نگاه اصلاحی وارد حوزه علوم اسلامی شود.
مشکل امروز ما این است که دانشمندان علوم انسانی حد کافی و تخصص لازم از اطلاعات حوزه اسلامی را بدست نیاورده و توان استخراج تخصصی از این علوم را ندارند.
شهید مطهری از جمله دانشمندانی بود که توانست با بکارگیری تخصص لازم، علوم اسلامی را بفهمد و در همه زمینه‌ها اعم از جامعه، تاریخ و اقتصاد در این علوم حرکتی ایجاد کند. این قدرت حرکت اجتماعی و پیشبرد حوزه دانش هنگامی است که توان کافی در شناخت منابع اسلامی و استخراج آن را به ما می دهد. اگر این اتفاق می افتاد امروز شاهد تولیدات فاخر و ارزشمند بودیم.
پایان پیام/
نظر شما