خبرگزاری شبستان: تولید و تحول علوم از مباحثی است که در راستای تمدن سازی و توسعه و رفاه جوامع نقش کلیدی و حساسی ایجاد می کنند. پیرامون این مساله با حجت الاسلام محمدرضا مصطفی پور، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفتگویی انجام داده ایم که در ذیل می آید:
دولت به طور عام و وزارت علوم به صورت خاص و به عنوان نماینده دولت، چه نقشی می توانند در تسریع تولید علم و تحول آن ایجاد کنند؟
صحبت از تولید علم یعنی دانش جدیدی ایجاد شود یا دانش گذشته تکمیل شود. بنابراین زمانی دانش در جامعه تولید می شود یا تکامل و تعالی می یابد که در آن جامعه سوال و مساله وجود داشته باشد؛ دانش در پی جواب و پاسخ آن سوال ایجاد می شود بنابراین اگر تولید دانش را معلول سوال و مساله بدانیم، باید به اهمیت روح پرسشگری پی برد. در این راستا باید منشا پیدایش مشکل را بررسی کرد و به راهکارهای برون رفت اندیشید. در این رابطه در مرحله نخست باید دید مشکل اساسی در ارتباط با علوم تجربی و انسانی در چیست سپس به دنبال آن مشکل، طرح سوال (مساله محوری) ایجاد کنیم پس از آن نیروها را برای برطرف کردن مشکل، تجهیز کنیم.
روایتی داریم از حضرت علی (ع) که حیاةُ العِلمِ باالنَّقدِ و الرَّد، زنده بودن علم به رد نظرات و نقد است. اگر کسی این آزادی را داشته باشد که یافته های علمی را مورد نقد و رد و اشکال قرار دهد و در پسِ آن صاحب فکر برای دفاع علمی که تولید و ارائه کرده استدلال کند؛ این زمینه می شود برای تولید علم. اگر بخواهیم علم رشد پیدا کند، باید زمینه برای این نقد علمیِ البته با با حساب و کتاب فراهم شود. این موضوع برنامه ریزی می طلبد. دولت و وزارت علوم باید این بستر را در محیط های علمی و دانشگاه ها فراهم کرده تا بتوانیم تولید و تحول علم را بارور کنیم. کرسی های آزاد اندیشی می تواند یکی از راه هایی باشد که بدانیم مساله چیست، راهکارهای برون رفت از مشکل چیست و در سایه آن تولید علم داشته باشیم.
در این راستا باید نیازهای علمی جامعه را شناسایی کرده و ببینیم در کجاها کمبود داریم. در بخشی از قسمت های کشور مانند جهاد دانشگاهی یا وزارت علوم پزشکی فعالیت علمی می شود و موفقیت های چشمگیری بدست می آید. همان طور که در عرصه علوم تجربی موفقیت ها کسب می شود، در رابطه با علوم انسانی باید این موضوع تحقق یابد.
مشکل امروز جامعه، علوم انسانی است؛ ما در این حوزه یا اقتباس کننده علم هستیم یا ترجمه کننده متون غربی، تولید نداریم. ترجمه و اقتباس در عرصه علوم تجربی قابل قبول است چرا که طبیعت در همه جا قانون یکسان دارد و می توان از تجربیات دیگران در عین اینکه به فکر تولید باید باشیم، استفاده کنیم اما در علوم انسانی باید به دنبال فرهنگ سازی باشیم. ما در جامعه اسلامی زندگی می کنیم. علوم انسانی باید سنخیت با دین ما داشته باشد. نسخه هایی که هم اکنون در علوم انسانی ما پیچیده می شود، در جای دیگر مطرح شده و مطابق با هنجارهای جامعه ای دیگر نوشته شده است. در فرهنگ سازی خود باید این نکته را در نظر داشته باشیم که علوم انسانی مطابق با فرهنگ ما باشد.
تحول علوم انسانی و تولید علم بومی نیازمند چه سازوکاری است؟
این مساله زمینه می خواهد و باید از نیروهای متخصص، تجربیات دیگران و هماهنگ ساختن آن تجربیات با یافته های فرهنگی خود در این راستا کمک و مدد بگیریم. در این رابطه باید بستر سازی شده تعصبات در دانشگاه ها کمتر شود و این میدان به افرادی که در حوزه دین تخصص دارند، داده شود. واقعیت این است که یکی از مسائلی که در روایات برای تولید علم مطرح شده، سوال کردن است. در سوال و جواب گروه های زیادی منتفع می شوند. اول خود سوال کننده، سپس شنونده سوال، و اجر معنوی هم برای آن پاسخ دهنده است. گاه ممکن است پاسخ دهنده در این پروسه به ضعف دانش خود پی ببرد. بنابراین دولت باید بستر لازم را آماده کند به ویژه برای متخصصان. متخصص باید روشمندانه وارد مساله شود. فردی که متخصص نباشد، نمی تواند اظهار نظر صحیح ارائه کند. پس از این مرحله، وقتی علم تولید شد، دولت شرایطی مهیا کند تا نتیجه آن را در جامعه به کار گیرد. گاهی سلسله ملاحظات جانبی، اقتصادی، سیاسی و ... مانع پیاده شدن نتایج و دستاوردهای علوم در جامعه می شود.
حوزه های علمیه در راستای تحول و تولید علم چه نقشی را می توانند ایفا کنند؟
وقتی بسترهای یاد شده آماده شود، افراد متخصص دین در حوزه علوم انسانی می توانند نظر دهند. این منوط به شرطی است که دین را همه جانبه و درست ببیند و علم جدید را بشناسند. حوزه و دانشگاه باید در این راستا هماهنگ بوده و آگاهی دینی لازم و کافی را داشته باشند. اوایل انقلاب این هماهنگی بسیار خوب بود. اما اکنون وضعیت مناسب نیست. شرط اصلی در اینجا این است قدرت تحمل طرفین در مطرح کردن اشکالات و ارائه پاسخ ها بالا باشد. اگر دو طرف یکدیگر را نپذیرند، نمی توانند به تعامل و علم جدید دست یابند.
اهتمام دولت برای برپایی کرسی های آزاد اندیشی چگونه باید باشد؟
باید این کرسی ها در حد متخصصان باشد. در این راستا باید متخصصانی که داری اندیشه های گوناگون نه یک شکل، هستند شرکت کرده و جو و فضای تبادل اندیشه و تضارب آراء آزاد باشد؛ در برپایی کرسی های آزاداندیشی که فضای اصلی آن دانشگاه ها و محیط های علمی و پژوهشی است، افراد نگران عواقب سوء مطرح کردن عقاید و نظرات خود نبوده و قدرت تحمل بالایی داشته باشند. دولت در این راستا می تواند نقش کلیدی و تاثیر گذاری داشته باشد.
نقش وزارت علوم در استفاده از توان علمی دانشگاه ها برای تمدن سازی چیست؟
وقتی می گوییم تمدن، این کلمه معنای وسیعی دارد و بخشی از آن مربوط می شود به علم. همگان اعتقاد و باور دارند، پیامبر(ص) با آوردن دین اسلام تمدن جدیدی ایجاد کرد که این تمدن ابعاد مختلف دارد و بخشی از آن به علم اختصاص دارد و بخشی به هنر و قسمتی به معماری و بخشی به سیاست و اقتصاد و ... ما باید همه این موارد را یکجا ببینیم. برای اینکه به آن تمدن و پیشرفتی که همه جوانب انسانی در آن لحاظ شده دست یابیم، اولا باید زمینه تولید علم فراهم شود ثانیا یافته ها را در جامعه به کار گرفته و اجازه ندهیم در کتاب ها بمانند. اگر این اتفاق افتاد تمدن سازی و توسعه در جامعه تحقق می یابد. بنابراین دولت هم با حمایت بودجه ای هم فراهم کردن زمینه های آزاداندیشی و به کارگیری نتایج، دستاوردها و یافته های علمی به صورت قانون در کشور، می تواند در این عرصه گام موثری را بردارد تابه تولید و تحول علوم دست پیدا کنیم.
پایان پیام/
نظر شما