خبرگزاری شبستان: قرآن کریم در آیه 268 سوره بقره می فرماید: الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَ فَضْلًا وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ/ شیطان شما را از بینوایى مىترساند و به کارهاى زشت وا مىدارد، در حالى که خدا شما را به آمرزش خویش و افزونى وعده مىدهد. خدا گشایشدهنده و داناست.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان با اشاره به این که در این آیه بر این معنا احتجاج شده که انتخاب مال خبیث براى انفاق، خیرى براى انفاقگر ندارد، به خلاف انتخاب مال طیب که خیر انفاقگران در آن است، می فرماید: پس اینکه در آیه قبل - یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَ لَا تَیَمَّمُواْ الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُم بَِاخِذِیهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُواْ فِیهِ وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَنىٌِّ حَمِید - مؤمنین را نهى کرد از اینکه مال خبیث را براى این کار انتخاب کنند مصلحت خود آنان را در نظر گرفته، هم چنان که در منهى عنه فساد ایشان است، و در خوددارى از انفاق مال طیب هیچ انگیزهاى ندارند جز این فکر که مضایقه در انفاق او چنین مالى را، مؤثر در بقا و قوام مال و ثروت است، این طرز فکر باعث مىشود که دلها از اقدام به چنین انفاقى دریغ کنند، به خلاف مال خبیث که چون قیمتى ندارد و انفاقش چیزى از ثروت آنان کم نمىکند لذا از انفاقش مضایقه نمىکنند، و این یکى از وساوس شیطان است.
شیطانى که دوستان خود را از فقر مىترساند، با اینکه بذل و دادن انفاق در راه خدا و به دست آوردن خشنودى او عینا مانند بذل مال در یک معامله است، که به قول معروف:" هر چه پول بدهى آش مىخورى" مالى را هم که انسان در راه خدا مىدهد در برابر آن، رضاى خدا را مىخرد، پس هم عوض دارد و هم بهره، که بیانش گذشت.علاوه بر اینکه آن کسى که" یغنى و یقنى- آدمى را بىنیاز مىکند و فقیر مىسازد" خداى سبحان است، نه مال، هم چنان که قرآن کریم فرمود:" وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنى وَ أَقْنى".
و سخن کوتاه اینکه: خوددارى مردم از انفاق مال طیب از آنجا که منشا آن ترس از فقر است و این ترس خطاست، لذا با جمله:" الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ"، خطا بودن آن را تنبیه کرد، چیزى که هست در این جمله سبب را جاى مسبب بکار برد، تا بفهماند که این خوف، خوفى است مضر، براى اینکه شیطان آن را در دل مىاندازد، و شیطان جز به باطل و گمراهى امر نمىکند، حال یا این است که ابتدا و بدون واسطه امر مىکند، و یا با وسائطى که به نظر مىرسد حق است، ولى وقتى تحقیق مىکنى در آخر مىبینى که از یک انگیزه باطل و شیطانى سر درآورد و چون ممکن بود کسى توهم کند که ترس نامبرده ترسى است بجا، هر چند از ناحیهشیطان باشد، لذا براى دفع این توهم بعد از جمله:" الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ" دو جمله را اضافه کرد، اول اینکه فرمود:" وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ"، یعنى هرگز از شیطان توقع نداشته باشید که شما را به عملى درست بخواند چرا که او جز به فحشا نمىخواند، پس خوددارى از انفاق مال طیب به انگیزه ترس از فقر هرگز عملى بجا نیست، زیرا این خوددارى در نفوس شما ملکه امساک و بخل را رسوخ مىدهد، و به تدریج شما را بخیل مىسازد، در نتیجه کارتان به جایى مىرسد که اوامر و فرامین الهى مربوط به واجبات مالى را به آسانى رد کنید، و این کفر به خداى عظیم است، و هم باعث مىشود که مستمندان را در مهلکه فقر و بى چیزى بیفکنید، و از این راه نفوسى تلف و آبروهایى هتک گردد، و بازار جنایت و فحشا رواج یابد، هم چنان که در جاى دیگر قرآن آمده:" وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ، وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِینَ، فَلَمَّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ، وَ تَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ، فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ، بِما أَخْلَفُوا اللَّهَ ما وَعَدُوهُ، وَ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ- تا آنجا که مىفرماید: الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقاتِ، وَ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ، سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ، وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ. " جمله دومى که اضافه فرمود این است که فرمود:" وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ"، در این جمله و در موارد دیگرى خداى تعالى این نکته را بیان نموده که در این مورد حقى است و باطلى، و شق سوم ندارد، و حق همان طریق مستقیم از ناحیه خداى سبحان است، و باطل از ناحیه شیطان است.
آن موارد عبارتند از:
" فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ - بعد از حق به جز ضلالت چه چیز مىتواند باشد."
" قُلِ اللَّهُ یَهْدِی لِلْحَقِ - بگو تنها خدا است که به سوى حق هدایت مىکند".
" إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِینٌ - شیطان دشمنى است گمراهگر آشکار".
همه این آیات در مکه نازل شده، و خلاصه گفتار اینکه خداى تعالى در آیه مورد بحث تذکر مىدهد: این خاطره که از ناحیه خوف به ذهن شما خطور مىکند ضلالتى است از فکر، براى اینکه مغفرت پروردگار و آن زیادت که خدا در آیات قبلى ذکر کرد هر دو پاداش بذل از اموال طیب است، و مال خبیث چنین پاداشى ندارد.
بنا بر این جمله:" وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ ... نظیر جمله:" الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ ..." از قبیل وضع" سبب" در جاى" مسبب" است، و در این دو جمله میان وعده خداى واسع و علیم (سبحانه)، و وعده شیطان مقابله افتاده، تا انفاقگران در امر دو وعده نظر کنند، و از آن دو آنچه را صالحتر و نافعتر تشخیص دادند برگزینند.
پس حاصل حجتى که در آیه شریفه اقامه شده این شد: که اختیار خبیث بر طیب به خاطر ترس از فقر و بى خبرى از منافع این انفاق است، اما ترس از فقر، القایى شیطانى است، او این ترس را به دلها مىاندازد، و هیچ منظورى به جز گمراهى و به فحشا کشاندن شما ندارد، پس نباید از او پیروى کنید.
و اما منافع این انفاق که در آیات قبل گفتیم زیادت مال و آمرزش گناهان است، یک نتیجهگیرى موهوم نیست بلکه نتیجهاى است که ترتب آن بر انفاق را خدا وعده داده و وعده او حق است و او واسع است، یعنى در امکان او هست که آنچه وعده داده، عطا کند، و او علیم است، یعنى هیچ چیزى و هیچ حالى از هیچ چیزى بر او پوشیده نیست، پس هر وعدهاى که مىدهد از روى علم است.
پایان پیام/
نظر شما