به کجا چنین شتابان/ مشعر از دست می رود

خبرگزاری شبستان: اعمال و مناسک حج پر است از رمز و رازهای بی شمار که بسیاری از آنها همچنان سر به مهر باقیمانده است و شاید روزی که آن یگانه دوران از پس پرده غیبت به در آید رمز و زارهای شگفت این آیین ابراهیمی نیز بیش از پیش آشکار شود. اگر حاجى اعمال حج را به معناى واقعى کلمه بجا آورد، بدون شک پس از بازگشت انسان تازه اى مى شود. پیامبر اکرم(ص) در حدیث پر مفهومی در همین رابطه فرمود : «مَنْ حَجَّ الْبَیْتَ... خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِه کَیَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛ کسى که حجّ خانه خدا را بجا آورد... همچون روزى که از مادر زاده شد، از گناهان خارج مى شود.»

خبرگزاری شبستان در رابطه با فلسفه و چگونگی این اعمال، گفتگویی سلسله وار با حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، کارشناس ارشد در امور حج و زیارت و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران داشته است که در چند بخش تقدیم زائران و دوستداران سرزمین وحی می شود:

یکی از اعمال حج وقوف در مشعر است بیشتر در مورد این بخش از اعمال صحبت بفرمایید؟
از جهت حکم ظاهری برای زایر سه وقوف لحاظ سده است؛ دو وقوف اضطراری و یک وقوف اختیاری، زائر می تواند از شب دهم ذی الحجه تا اذان ظهر روز دهم، وقوف داشته باشد یعنی مجموع سه زمان وقوف های اضطراری و اختیاری، از شب دهم آغاز شده و تا ظهر روز دهم ادامه می یابد.

زائری که به دلیل مشکل خاصی مانند بیماری امکان توقف کامل در مشعررا ندارد، می تواند در یکی از دو زمان وقوف اضطراری در مشعر حضور داشته باشد. در وقوف اضطراری به حداقل زمان وقوف اکتفا می شود؛ یعنی به مقداری که در عرف گفته شود که او در مشعر وقوف داشته است حتی اگر این توقف از جهت زمانی ده یا بیست دقیقه باشد کافی است اما نکته مهم آن است که اگر به هر دلیلی نتواند خود را به مشعر رسانده و مشعرالحرام را در زمانی که برای او تعیین شده درک نکند حج او فاسد می شود (البته باشرایط خاص که در مناسک ها بیان شده )و این امر نشان از اهمیت وقوف در مشعر دارد.

این اهمیت وقوف از کجا ناشی می شود و چه سری در مشعرالحرام وجود دارد که عدم حضور در آن ممکن است موجب فساد حج حاجی شود؟
قرآن در آیه 198 سوره بقره تصریح می کند هنگامی که از عرفات خارج شدید در مشعر به یاد خدا باشید بنابراین مشعرالحرام مکانی است که در صورت رفع موانع به شکل تکوینی زائر را در درک آیات الهی و ذکر خدا یاری می کند زائر باید پدیده ها و شرایطی را ببیند که او را متوجه الله کند به تعبیر دیگر باید اثر و ردپایی را مشاهده کند تا به درک حضور الله برسد.

در روایات معصومین آمده است که آثار برخی از گناهان را تنها و منحصراً با حضور در مشعر می توان از بین برد بنابراین من در مشعر باید به سه نکته مهم و اساسی توجه داشته باشم اول آنکه می بایست در مشعر مشغول ذکر الهی باشم یعنی حضور الله را لمس کنم دوم بدانم که آثار برخی گناهان را تنها در مشعر می توانم از بین ببرم و سوم اینکه متوجه باشم که وقوف در مشعر مقدمه ای است برای ورود به حرم اصلی براساس آنچه در سیره معصومین (ع) و به خصوص نبی مکرم اسلام حضرت محمد (ص) نقل شده و طبق روایتی از حضرت صادق آل محمد (ص) در رابطه با فلسفه وقوف در مشعرالحرام آمده است که زائر در مشعر پشت درب ورودی دوم (بعد از عرفات) برای حرم قرار می گیرد و از این رو به او توصیه می شود که با تضرع به درگاه الهی سعی کن تا آثار گناه و موانع مشاهده آیات الهی را رفع کرده و حضور واقعی در حریم و حرم الهی داشته باشد.

با توجه به این سه نکته اهمیت مکانی مشعرروشن می شودکه آیا من به عنوان یک زائر می توانم زمان وقوف خود را به شکل کاملاً عادی و مانند سایر زمانها سپری کنم به عبارت بهتر نباید تصور کرد که ورود به مشعر تنها برای عبور و یا استراحت در آن است بلکه براساس آنچه که در سیره پیامبر (ص) دیده می شود ؛باید در این مکان از طریق تضرع و التماس به پیشگاه خدا بتوان موانع درک و لمس حضور خدا را از سر راه برداشت.

بنابراین آنچه زائر را مکلف می کند که در مشعر که اعمالی انجام دهد آن است که با اصرار بر بخشش، موانع موجود برای درک حضور الله به وسیله آیات الهی که بر او عرضه می شود را برطرف کند در غیر اینصورت نمی تواند به آیه قرآن مبنی بر ذکر خدا در مشعر عمل کند یعنی من باید حقیقت مطلق را لمس و احساس کنم نه اینکه تنها به ذکر زبانی اکتفا نمایم ذکر زبانی می تواند تنها یک مقدمه باشد اما اگر چنین اتفاقی رخ نداد آنچه برای زائر تجسم پیدا می کند این است که به هر حال ورود به این سرزمین لازم و ضروری است و بلافاصله نیز به فکر خروج خواهد بود حتی با توقفی یک یا دوساعته که به شکل اجباری برای او پیش می آید اما هیچ یک از این سه محور انجام نمی شود.

آنچه که مشاهده می شود این است که ؛متاسفانه ؛فضایی به شکل عمومی در مشعر ایجاد می شود ؛که غالب زائران را از این حس و حال دور می کند یعنی زائر همواره با یک اضطراب ؛نگرانی و عجله وارد می شود و با شتاب ؛دلهره و اضطراب نیز خارج می شود .ورود و خروج به این سرزمین به قدری همراه با مشکلات و موانع است که زائر اصلاً متوجه نمی شود که این سرزمین چه اهمیتی داشت؟ چه کاری می بایست در آن انجام می داد و به چه نتیجه ای می رسید.

لذا هنگام خروج از مشعر و درورودبه منی تنها یک جسم خسته به همراه دارد چون از طرفی نگران است که به سرعت وارد مشعر شود و از طرفی اضطراب دارد که در انبوه متراکم جمعیت قرار نگیرد و آسیب نبیند یعنی زائر مدام مراقب است که چگونه وارد شود و چگونه خارج شود و در این میان آنچه که فراموش می شود توقف واقعی در سرزمین مشعر است.

درک مشعر به معنای عبور یا توقف اسمی و ساختاری نیست

از پیامبر (ص) نقل شده است که حضرت بسیار با آرامش وارد منطقه مشعر می شوند و هنگام خروج نیز با طمانینه و آرامش خاصی خارج می شدند معنای این ورود و خروج آن است که زائر باید این منطقه و مکان و آثار آن را درک کند اما اگر این حالت از زائر گرفته شد و با شتاب و عجله وارد و با شتاب و عجله نیز خارج شد یا حتی در صورت توقف تنها جنبه استراحت و رفع خستگی مدنظر بود، هنگام مقایسه این دو عمل می بینیم که عمل پیامبر (ص)، در نحوه توقف ما یا دیده نمی شود یا تنها افراد خاصی این شیوه را اجرا می کنند و قالب زائران به همین جهت به نتیجه وقوف در مشعر که مورد نظر هست نمی رسند.

پس درک مشعر برای زائر اهمیتی اساسی دارد اما این درک به معنای عبور یا توقف اسمی و ساختاری نیست بلکه به معنای حضور همراه با خودآگاهی کامل است یعنی من بدانم که چه باید بکنم و با رفتار، گفتار و تصورات ذهنی به ذکر الله بپردازم و دیگران در رفتار و گفتار من این ذکر الهی را ببینند اگر اینگونه بود می توانم منتظر باشم که آیات الهی را نیز ببینم و در صورت مشاهده، یقین و باور کنم ؛ اما قبل از ایجاد این قابلیت حتی اگر این علائم به من نشان داده شود نمی توان باور و درک کرد؛ چرا که حجابها به من اجازه نمی دهد که حقیقت را آنگونه که هست لمس کنم در گام اول باید به این قابلیت برسم و لازمه رسیدن به آن ؛وقوفی واقعی همراه با طمانینه و آرامش است.

آیا در رابطه با نوع گناهانی که تنها در مشعر آثار آنها ذوب می شود در روایات مطلبی بیان شده است؟

نوع این گناهان به صورت مشخص دیده نشده (بسا باجستجو وتوسل بتوان دست یازید)اما مسلماً از حقوق الناس نیست لذا قبل از سفر به حاجی گفته می شود که درباره حق الناس آنچه که به عهده دارد تسویه کند.

اما به صورت کلی گناهانی وجود دارند که مانع درک آیات الهی می شوند و در این سرزمین از فرصت باید استفاده کرد و گناهان را پاک نمود در این پاکی راحت تر می توان با خدا ارتباط برقرار کرد و این ارتباط احساس لذتی به انسان می دهد که مدام فکر می کند چگونه می توان این احساس لذت را حفظ کرد اما هنگامی که پاکی ایجاد نشد ارتباطی برقرار نمی شود و لذتی نیز احساس نمی گردد بنابراین زائر اشتیاق و اهتمامی برای رمی یا قربانی یا سایر اعمال را ندارد چرا که نتوانسته به درک لذت برسد و خروجی این عدم لذت در منی و اعمال پس از آن مشخص می شود راهکار پیشنهادی ما این است که اگر زائر می تواند از عرفات پیاده به مشعر بیاید چرا که این پیاده روی مقدمه ای است برای درک حضور اما اگر نمی تواند در مسیر حالت و حفظ ارتباط با خدا را به وسیله ذکر حفظ کند یا حداقل تلاش کند که زبان خود را کنترل کند یا بر روی تصورات ذهنی خود تسلط داشته باشد و در مشعر در اولین جایی که کاروان توقف داشته باشد در گوشه خلوتی برای مراقبت از خود شروع به دعا کند برای دعا کردن نیاز به دعای خاص یا ادبیات خاصی نیست بلکه زائر می تواند با زبان حال خود و با همان ادبیات خالص مردمی دعا کند یا حتی اگر استراحت می کند این استراحت به عنوان مقدمه ای باشد برای ارتباط محسوس با خدا زائر می تواند به عنوان مثال نماز صبح آن روزش را به گونه ای دیگرانجام دهد یا پس از نماز صبح کمی تامل داشته باشد می تواند مناجات کند و برای مناجات نیز نیاز به مناجات خاصی نیست یا اینکه هنگام حرکت برای خروج از مشعر به سایر زائران خانه خدا با نگاه مهمانان خدا بنگرد همین نوع نگاه باعث می شود که رفتار و گفتار او با سایر زائران تصحیح شود.

ادامه دارد...