چرا شکل اول قیاس، حجیت ذاتی دارد؟

به گزارش خبرنگار شبستان، حجت الاسلام محمد متقیان، عضو هیئت علمیه فرهنگستان علوم اسلامی، در همایش ابن سینا و فیلسوفان اسلامی که به همت بنیاد حکمت اسلامی صدرا برگزار شد، با ارائه مقاله ای تحت عنوان «فلسفه منطق قیاس از نظر ابن سینا» به ایراد سخن پرداخت و حجیت ذاتی شکل اول قیاس ارسطویی را مورد نقد و بررسی قرار داد.

وی در ابتدای سخنانش با طرح این پرسش که غرض از پرداختن به فلسفه منطق قیاس چیست؟ اظهار داشت: ما زمانی می‌توانیم درباره کارآیی منطق ارسطویی حرف بزنیم یا آن را نقد کنیم که آن را مدلی دانسته باشیم که بتوانیم آن را تحلیل کنیم.

متقیان در ادامه برای روشن شدن بحث، اینگونه پرسش ها را ادامه داد: آیا ساختار موضوع و محمول که در منطق ارسطویی داریم همان صورت‌هایی است که در منطق جدید است؟ آیا ساختار موضوع و محمول ، ساختارصرفا اعم است؟ اگر صرفاً اعم نیست آن حقیقت چیست؟

وی مدعی بود که امروزه فلسفه منطق نیاز مبرم و اساسی ماست؛ چون ما می‌خواهیم کارآمدی آن را تحلیل کنیم. برای ارتقای کارآمدی منطق باید به ارتقای حداقلی آن هم برگردیم تا به تبع آن مسائل منطقی ارتقاء پیدا کند.

متقیان در ادامه گفت: در مورد قیاس و با تمرکز بر شکل اول، مدتی مشغول فکر بودم و یک سؤالی ذهنم را مشغول کرد. آن سوال این بود که حجیت ذاتی شکل اول به چه معناست؟ آیا حجیت ذاتی از ساختار شکل اول ناشی شده یا از بیرون القاء شود؟

وی در همین باره ادامه داد: این سؤال ذهنی یک جواب کاملاً مبهمی داشت و آن اینکه در این ساختار روندی علیتی حاکم است که زمینه‌ساز این می‌شود، که منطق‌دان این قیاس را در صورت بنشاند و به آن حجیت ذاتی بدهد.

متقیان بر این باور است که ابن‌سینا در شفا توضیحی از ارسطو داده و با نبوغ خود آن گره‌ایی که ارسطو انداخته را باز می‌کند. وی در این باره گفت: ابن‌سینا معقتد است که در ساختار شکل اول، روندی علیتی حاکم است.

وی در این باره توضیح داد: من به سراغ منابع منطقی رفته و تمام براهین حکما در مورد حجیت ذاتی شکل اول را مورد بررسی قرار دادم و دیدم که هیچ‌کس نگفته که چرا شکل اول حجیت ذاتی دارد. چهار احتمال بود که بنده احصاء کردم و هرکدام از آن ها می تواند متمم و مفسر بداهت شکل اول باشد و بیان ابن‌سینا برای توضیح حجیت شکل اول کافی است.

متقیان با اشاره به تعبیری که در   المنطق عبدالله مقفع  آمده است، گفت: شکل اول نیازی به شکل های دیگر ندارد و برعکس شکل های دیگر نیاز به شکل اول دارند.

وی قول دیگر را در این توجیه، قول طیفی بودن شکل اول معرفی کرد و گفت: برخی معتقدند که بداهت شکل اول طبیعی است. ابن‌رشد این بیان را دارد. خواجه طوسی هم در اساس الاقتباس می‌گوید. این قول می گوید که شکل اول ساختار طبیعی دارد. این قول ارتقا از قول قبلی است ولی پاسخگو نمی باشد.

متقیان در ادامه گفت: قول مشهور دیگر که بین غربی ها و شرقی ها به شهرت رسیده است، قول عدم تناقض است. اگر نتیجه را نپذیریم دچار جمع نقیضین یا رد نقیض می‌شویم که هردو محال است. اصل عدم تناقض پشتیبان عام است و می‌تواند همه مسائل تعلقی را پشتیبانی کند.

وی در یک جمع بندی اظهار داشت: نظریه بداهت می گوید که حجیت نفسی شکل اول بدیهی است. نظریه طبیعت که این حجیت را به طبیعت و بافت ساختار شکل اول بازگشت می دهد. نظریه اشتمال که شمولیت کبری بر صغری یا سبب حجیت درونی شکل اول می داند و نظری اصل عدم تناقض که ایقان ذاتی شکل اول را به حاکمیت اصل عدم تناقض بر صورت قیاسی ارجاع می دهد.

متقیان درباره نظریه مختار خود گفت: نظریه مختار، جریان اصل علیت را بر ساختار قیاس، توجیه گر منطقی حجیت درونی شکل اول میداند . این نظریه از کلام ابن سینا در شرح بیانی از معلم اول استنباط و برداشت شده است و به نظر می رسد   که تحلیل گر کامل حجیت نفسی شکل اول و بیانگر خوبی برای شرح چرایی یقینی زا بودن    شکل   اول است.

گفتنی است همایش ابن‌سینا و فلسفه اسلامی به همت بنیاد حکمت اسلامی صدرا در سالن تلاش وزارت تعاون با حضور اندیشمندان، پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه فلسفه در 26 و 27 مهر برگزار شد.

پایان پیام /