خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: آنچه در ادامه می آید مشروح گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین علی رهبر، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان درباره پژوهش های دینی است.
وی بیش از 70مقاله و 16 کتاب را به رشته تحریر درآورده که قطره‌ای از فرات عاشورا، تفسیرموضوعی نهج البلاغه و هفتاد مشعل ازجمله آنها است.
وضعیت پژوهش را در حوزه کتب دینی چگونه ارزیابی می کنید؟
پژوهش از نظر حجم و آثار تدوین شده چشمگیر است. حتی برخی نیازهای امروزی و موضوعاتی وجود دارد که جای آن خالی بود به تدریج در حال تکمیل است. ولی باید گفت در سال های اخیر متاسفانه برخی موضوعات روان بیشتر مورد توجه است. مثلا در مساله عاشورا و برخی مقوله هایی که تاریخ شفاف تر دارد و مضامین روان تر دارد پژوهش بیشتر انجام شده و در کل باید گفت: روند روبه رشد خوبی دیده می شود. پژوهش ها نسبت به چهار دهه پیش رشد کمی و کیفی بسیار عالی دارد ولی با نقطه مطلوب و نیازها فاصله داریم.
نقطه مطلوب در باب پژوهش در حوزه کتب معارفی کجا است و چقدر با آن فاصله داریم؟
نقطه مطلوب آنجا است که نیازهای روز ما را برطرف کند. مثلا در موضوع بانک، با پژوهش های کلی مشکل حل نمی شود. باید در این موضوع به جزئیات موضوعات و در کمیت بالا پرداخته شود. باید بررسی کرد که چرا بعد 42 سال هنوز بانک های ما از نقطه های ایده ال فاصله دارند؟ باید بررسی شود که آیا حوزه علمیه تئوری ها را خوب پرورش و ارائه نداده و یا اینکه در بانک ها از تئوری ها بهره نبرده اند؟ یا مثلا در زبور آل محمد(ص) که صحیفه سجادیه است، چه تعداد شرح داریم؟ چقدر این کتاب ارزشمند تفسیر شده است؟ درباره دعای عرفه سیدالشهدا(ع) چقدر شرح نوشته شده است؟ در حدیث «عنوان بصری» درباره غدیر و حدیث پیامبر اکرم در عید غدیر خم چقدر کار شده است؟
اما همانطور که بیان متاسفانه دیده می شود که به سراغ کارهای راحت تر می رویم برای مثال 90 ترجمه فارسی از نهج البلاغه وجود دارد. آیا اینقدر لازم است. ولی در مقابل: آیا بسته های محتوایی متناسب با زندگی و امروز جوانان از نهج البلاغه بیشتر مورد نیاز نیست؟
با توجه به فضای دینی، نیازمندی های پژوهشی امروز چیست؟ و چقدر از پژوهش های کنونی کارایی عملی دارد و خلاء ها را پر می کند؟
همانطور که اشاره شد در برخی موارد فقهی و مبتلابه امروز نیاز جدی به پژوهش های حوزی داریم. مثلا : اقتصاد اسلامی و مساله بانک ها یا فرض در مسائل فقهی امروزی و اختلاط زن و مرد در شرایط مختلف مثل کاروان های زیارتی و اردوها، ایده آل و موازین ما چیست؟ یا مثلا درتشکل های برادران و خواهران باید تعاملات به چه کیفیتی باشد.
ما حدیث معروف «من عرفه نفسه...» و تاکید بر خودشناسی را داریم ولی آیا یک کتاب قابل ارائه و مقبول برای جامعه و ادبیات امروزی در این موضوع داریم؟ یا مثلا در واقعه عاشورا کدام بخش تاریخ مقبول و کدام بخش تحریف شده است؟ یا خطبه هایی را که گفته می شود برای حضرت امیر(ع) نیست آیا معرفی کردیم؟
آیا صدا و سیمای ما به نیکی به مساله ولایت فقیه پرداخته است؟ فرق بین ولایت فقیه مطلقه و غیرمطلقه چیست؟ مباحث دیگر امروزی مثل علائم ظهور، چقدر پژوهش متناسب با نیاز امروز جامعه ارائه شده است؟
درباره اینکه چقدر از پژوهش های امروزی کارایی عملی دارد باید بگویم که: تقریبا 60 درصد موفق بودیم ولی 40 درصد نه! و خیلی نیازهای فقهی امروزی بی پاسخ است. به فرض ما هم اکنون شش هزار پایان نامه درباره نهج البلاغه داریم. نزدیک 140 شرح بر نهج البلاغه هست این پژوهش ها و فعالیت های علمی حجم بالایی است ولی باید به سوالی پاسخ دهیم که مثلا ترجمه ها چقدر در مباحث واژگانی موفق بوده؟ و یا چرا در ابعاد تاریخ نهج البلاغه کاری نشده؟ و ...
مرز تعادل پرداختن به پژوهش های نظری و انتزاعی و پژوهش های کاربردی و نیاز جامعه چیست؟
کتابخانه ها و پایان نامه ها لبریز از پژوهش ها است که البته متاسفانه در زمینه پژوهش های کاربردی موفق نبودیم. در برخی کشورها پایان نامه های ارشد و دکترا را با توجه به نیاز کشور تعیین می کنند. الان خوشحالیم که چه تعداد بالایی مقاله پژوهشی در ایران داریم ولی چقدر کاربردی است؟ ولی برخی کشورها حتی مقالات را بیرون نداده و برای کشور کاربردی می کنند. این قصه پرغصه تکراری است که خیلی از پایان نامه هایی که خون دلها به پای آن خورده می شود، کاربردی نیست.
اکنون چه پژوهش هایی را که در دست انجام دارید؟
نهج البلاغه را در پنج جلد ترجمه کردم. هم اکنون جلد اول که صد خطبه با ترجمه مقابل چاپ شده با نام «بر شانه های اقیانوس» در انتشارات کتاب جمکران چاپ شده، و مجلدهای بعدی در حال آماده سازی و ارائه است.
اگر جوان با این پنج جلد انس بگیرد با بخشی از تاریخ اسلام آشنا می شود و هم با هزار آیه و هم با سخن امیر المومنین(ع)، موضوعی کردن نهج البلاغه به شکل نوین که حدود سه سال کار نیاز دارد همچنین درباره صحیفه سجادیه در سه جلد ترجمه و تببین و توضیح جدیدی ارائه می شود.
نظر شما