طرح مباحث تجربی دقیق مربوط به فیزیک، شیمی و طبیعت از سوی امام صادق(ع)

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، در سالروز شهادت امام صادق(ع) رئیس مذهب حقه شیعه قرار داریم که ایشان نه تنها فخر و امام بزرگ شیعه بلکه مایه افتخار دنیای اسلام و جهان دیروز و امروز محسوب می‌شود.

 

معارف بلندی که از این امام بزرگ به دست ما رسیده به گونه ای است که برخی از آنها هنوز در محدوده درک بشر قرار نگرفته و توان حلاجی آنها را به دست نیاورده است به همین دلیل است که می‌توان امام صادق(ع) را مؤسس بزرگترین مرکز علمی شیعه و مسلمانان دانست.

 

چندین هزار نفر روزانه در محافل درسی علمی ایشان قرار گرفته و از دریای وجود ایشان هرچند به اندازه نمی، برداشت می کردند و خود را از این چشمه جوشان علم و بصیرت و تقوا و دانش سیراب می کردند.

 

وقتی کتب روایی، اعتقادی، اخلاقی و مذهبی شیعه را ورق می زنیم، کمتر صفحه ای پیدا می‌شود که نامی از جعفر بن الصادق(ع) به میان نیامده باشد؛ چراکه ایشان در آن دوران از وضعیت مناسب سیاسی موجود استفاده حداکثری کرد و توانست علوم و معارف حقیقی اسلام را به دست ما برساند، علوم و معارفی که امروز پایه و اساس و در حقیقت زیربنای وجودی حوزه های علمیه را تشکیل می دهد.

 

به دلیل اهمیت این مسأله و در سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) با حجت الاسلام والمسلمین «علی اکبر مهدی پور» مصاحبه ای ترتیب داده ایم؛ شیخ علی اکبر مهدی پور روحانی خطیب و پژوهشگر ایرانی و از اساتید حوزه علمیه قم است، مهمترین عرصه علمی او در کنار فقه و اصول موعود پژوهی است.

 

ایشان علاوه بر مقالات متعدد کتاب هایی نوشته اند که لزوم تفکیک علائم حتمی ظهور از علائم غیرحتمی، اشک روان بر امیر کاروان، اسرار نماز، ترجمه اسرارالصلوه، ارمغان صافی در رد فرقه بهائی، سرچشمه کوثر، ام‌المومنین خدیجه کبری، روزگار رهائی، پژوهه مهدوی، او خواهد آمد، حدیث ثقلین با دو قرائت، حکایت غیبت، اجساد جاویدان، الالطاف الالهیه فی الخطابات القرآنیه(بعنوان مصحح)  از جمله آثار ایشان است.

 

متن گفت‌وگوی یاد شده به این شرح است:

 

ابتدا در ارتباط با رشد علم و تخصص در زمان امام صادق(ع) توضیح بدهید.

 

ابتدا در یک جمله می‌توان گفت نخستین دانشگاهی که «تقوا» و «تخصص» را به هم آمیخته بود در زمان امام صادق(ع) شکل گرفت؛ پیشوایان معصوم در سخت ترین شرایط لحظه ای از روشنگری باز نایستادند و به هر وسیله ممکن به نشر فرهنگ اسلام پرداختند، فی المثل امام سجاد(ع) در بحرانی ترین روزهای خفقان و اختناق حاکم زیر پوشش نیایش به روشنگری پرداخته که قسمتی از آنها بصورت «صحیفه ی سجادیه» به دست ما رسیده، که بعد از قرآن و نهج البلاغه، بزرگترین منبع مطمئنی است که می تواند در خودسازی مورد استفاده قرار گیرد.

 

ضعف بنی امیه بعد از امام سجاد(ع)

 

بعد از امام سجاد(ع) که بنی امیه رو به ضعف نهاد، فرصتی پیش آمد که امامان معصوم توانستند نخستین دانشگاه اسلامی و بزرگ ترین آکادمی علمی آن روز را بنیاد نهاده، شاگردان مبرزی بر اساس تقوا و تخصص در هم رشته ها تربیت کنند.

 

تاسیس این دانشگاه به دست امام محمد باقر(ع) آغاز، و توسط امام صادق(ع) تکمیل گردید، زیرا در عصر وی بنی امیه کلاً نابود گردیدند و بنی عباس که خود دشمن خون آشام اهل بیت(ع) بودند به جهت تازه کار بودن و نداشتن استقرار سیاسی، نتوانستند سد مهمی در برابر آن حضرت ایجاد کنند، از این رهگذر امام صادق(ع) توانست دانشگاه خود را آنچنان بارور سازد که حتی در قرن بیستم نظیر آنرا در جهان تسخیر فضا سراغ نداریم.

 

از ویژگی های دانشگاهی که امام صادق(ع) تأسیس کرد، بگویید

 

تعداد رشته های علومی که در آن دانشگاه تدریس می شد به 500 مورد می رسید، درصورتی که در این قرن مشعشع طلائی چنین دانشگاهی را در سراسر جهان سراغ نداریم؛ شیخ مفید در «ارشاد»، مرحوم محقق در «معتبر»، شهید اول، در «ذکری» و طبرسی در «اعلام الوری» تعداد شاگردان آن حضرت را 4000 نفر نوشته اند، و ابن عقده اسامی 4000 نفر فارغ التحصیل این دانشگاه را در رجال خود آورده است.

 

امام صادق(ع) تخصص گرایی را شروع کرد

 

اگر بخواهیم فقط نام رشته های گوناگونی را که امام جعفر صادق (ع) در این دانشگاه بزرگ تدریس می کرد، یاد کنیم، کتاب قطوری را تشکیل می دهد، از این رهگذر فقط نمونه ای چند از مطالب مهم علمی که امام صادق نزدیک به چهارده قرن پیش بیان فرموده و در این اواخر بدست دانشمندان بزرگ کشف شده است، اشاره می کنیم.

 

به عنوان مثال امام صادق(ع) هزار سال پیش از اندیشمندانی همچون کپلر و کپرنیک، از حرکت وضعی زمین خبر داده و آن را موجب پیدایش شب و روز بیان کرده اند و یا هزار سال پیش از پریستلی و لاوازیه، از اکسیژن و خواص آن سخن گفته، حتی نقش آن را در مورد سوختن بیان فرموده اند.

 

ایشان دوازده قرن پیش از بکرل (فرانسوی) و انیشتن (آلمانی) هاوارد هینتون (انگلیسی)، از قانون «نسبیت» بحث کرده و حتی «نسبیت زمان» را به شاگردش جابر تشریح کرده اند.

 

یعنی امام صادق(ع) به مباحث علمی تجربی نیز در کلام خود می پرداختند؟

 

بله همین طور است و ما نباید سخنان و اندیشه امام صادق(ع) را منحصر به فقه و مباحث اعتقادی و کلامی کنیم چراکه ایشان به مطالبی اشاره کرده اند که تازه بشر به آن دست پیدا کرده است.

 

مباحث مربوط به هوا، نور و گازهای معلق

 

غیر از مورادی که گفتیم ایشان 14 قرن پیش، از مرکب بودن هوا بحث کرده است درصورتی که لاوازیه هنگامی که از ترکیب هوا بحث کرد و توانست اکسیژن را از سایر گازهای موجود در هوا جدا کند، سرش را با گیوتین از تنش جدا کردند.

 

ایشان همچنین از سنگین بودن اکسیژن بحث کرده و فرمود: آن قسمت از هوا که عامل اصلی تنفس است و اشیاء را تغییر می دهد، سنگین تر از دیگر عناصرموجود در هواست، هزارسال بعد، به دست پریستلی ولاوازیه به ثبوت رسید که اکسیژن عامل اصلی تنفس است، و تغییر اجسام و فاسد شدن آنها در اثر اکسیژن هوا است و اکسیژن سنگین تر از هیدروژن و ازت است، بطوری که وزن آب را اکسیژن تشکیل می دهد، درحالی که از نظر حجم، هیدروژن آب دو برابر اکسیژن موجود در آب است. 6_ 13 قرن پیش، از هیدروژن بحث کرده فرمود: در آب چیزی هست که می سوزد جالب تر این که هزار سال بعد از او، هنگامی که «هانری کاواندیش» توانست آب را تجزیه کرده، هیدروژن را به دست آورد، آنرا «هوای قابل اشتعال» نام نهاد.

 

امام صادق(ع) قرن ها پیش فرمودند:: نوری که از اشیاء به طرف چشم ما می آید، فقط قسمتی از آن به چشم ما می رسد از این جهت اشیاء دور را به خوبی نمی بینیم، و اگر بتوانیم چیزی بسازیم که هم آن نور را به چشم ما برساند، ما اشیاء دور را پنجاه برابر نزدیکتر خواهیم دید؛ هنگامی که نظریه امام صادق(ع) به اروپا رسید و توسط «راجربیکون» منتشر گردید، لیپرشی اولین دوربین را بر اساس آن اختراع کرد و بدنبال آن گالیله دوربین فلکی خود را ساخت جالب توجه این که هنگامی که از گالیله در مورد دوربینش می پرسند، همان نظریه امام صادق (ع) را به زبان می آورد.

 

طرح برخی مباحث مربوط به فیزیک

 

نظریه امام صادق (ع) در مورد زمان و مکان، که آنها را موجود تبعی دانسته نه ذاتی، کاملاً با نظریه دانشمندان فیزیکی عصر حاضر مطابقت دارد، تئوری حرکت، که «هرچه هست حرکت دارد، حتی جمادات نیز حرکت دارند» امروز جزء مسلمات علم است، ولی ابراز آن در بیش از هزار سال پیش، از معجزات علمی به شمار می آید. و یکی دیگر از معجزات علمی آن حضرت، بیان ایشان در مورد بدن انسان است که فرمود: «آنچه در خاک هست در بدن انسان هم یافت می شود، که چهار قسمت آن زیاد است و 8 قسمت آن کمتر، و 8 قسمت دیگر خیلی کمتر از آنست» که این نظریه امروز به ثبوت رسیده و معلوم شده که چهار عنصر که در بدن انسان خیلی زیاد است: اکسیژن، کربن، هیدروژن و ازت است، و 8 عنصر که کمتر از آنست: منیزیم، سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر، کلر، گوگرد و آهن است و 8 عنصر که خیلی کمتر است: ملیبدن، سیلیسیم، فلئور، کبالت، منگنز، ید، مس و روی است.

 

از دیگر معجزات علمی آن حضرت، گفتگو از انبساط و انقباض عالم است، که فرمود: «دنیاهائی که وجود دارند به یک حال نمی مانند و گاهی وسعت پیدا می کنند و زمانی منقبض می شوند»، نظریه ی انبساط آن حضرت، در آغاز قرن بیستم، توسط «آبه لومتر» به ثبوت رسید، و به عنوان «پس روی کهکشان ها» شهرت یافت و نظریه ی انقباض آن حضرت هم اکنون به عنوان «کوتوله» موسوم است.

 

از قوانینی که در فیزیک ابراز فرمود، قانون مربوط به کدر بودن و شفاف بودن اجسام است، او فرمود: «هر جسمی که جامد و جاذب باشد، کدر است و هر جسم که جامد و دافع باشد، کم و بیش شفاف است و جاذب را به جاذب حرارت تفسیر فرمود: امام صادق (ع) درواقع باعبارت ساده ای که آنها بفهمند از جذب امواج الکترومانیه تیک بحث کرده است. و فرمولی که بیان فرموده کاملاً با نظر امروزی منطبق است.

 

از دیگر مباحث علمی امام صادق(ع) برای ما بگویید که امروزه به اثبات رسیده است.

 

می دانیم که قبل از جنگ جهانی دوم، مسأله آلودگی محیط زیست، حتی در شهرهائی چون نیویورک و توکیو مطرح نبود، و این مسأله بعد از جنگ جهانی دوم بر اثر پیدایش صنایع جدید، و استفاده از نیروی اتم به وجود آمد، ولی امام جعفر صادق (ع) بیش از 13 قرن پیش این موضوع را مطرح کرده، فرمودند: انسان باید طوری زندگی کند که پیرامون خود را آلوده نکند، زیرا اگر آلوده کند، روزی فرا می رسد که زندگی بر او دشوار و شاید غیر ممکن می شود.

 

انتقاد امام صادق(ع) در سن 11 سالگی به هیئت بطلمیوس

 

امام جعفر صادق (ع) 11 ساله بود که یکی از اصحاب پدر بزرگوارش به نام «محمد بن فتی» یک کره جغرافیائی از مصر به خدمت امام باقر (ع) آورد، این کره براساس هیئت بطلمیوس ساخته شده بود هنگامی که امام صادق(ع) آن را دید، به انتقاد پرداخت و فرمود هرگز امکان ندارد که خورشید روزی یک مرتبه به دور زمین بگردد و موجب پیدایش شب و روز باشد چنین انتقادی از هیئت بطلمیوس آن هم در سن یازده سالگی آن حضرت واقعاً شگفت انگیز است زیرا در آن روز در مجامع علمی جهان هیئت بطلمیوس پذیرفته می شد و تقریباً هزار سال بعد هیئت بطلمیوس مورد انتقاد قرار گرفت و پایه هایش متزلزل شد.

 

انتقاد حضرت به ارسطو

 

یکسال بعد که امام صادق علیه السلام 12ساله بود، در محضر پدر بزرگوارشان امام باقر (ع) از عناصر اربعه (آب، آتش، خاک و باد) گفتگو شد، فرمودند: من تعجب می کنم که مردی چون «ارسطو» چگونه متوجه نشده که «خاک» یک عنصر نیست بلکه عناصر متعددی در آن وجود دارد، بنابراین اگر بخواهیم هم معجزات علمی امام صادق را فهرست وار بیاوریم، کتاب قطوری را تشکیل می دهد و لذا به همین نمونه های یاد شده اکتفا می کنیم، طالبین را به کتاب پر ارج «مغز متفکر جهان شیعه» که توسط 25 مستشرق فرانسوی تهیه شده و متن فرانسوی آن از مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه «استراسبورگ» منتشر شده است، ارجاع می کنیم.

 

متن عربی نظریه های امام جعفر صادق علیه السلام در مورد فیزیک و شیمی و آسترونومی و غیره را می توانید در جلد 62 دائره المعارف بزرگ شیعه «بحارالانوار» تألیف پر ارج علامه مجلسی متوفی  مطالعه فرمائید.

 

با توجه به این که قسمت عمده فقه ما از امام صادق(ع) گرفته شده است، در این مورد نیز توضیح بدهید

 

احادیث فقهی آن حضرت را جمعی از یارانش جمع آوری کردند که به صورت چهارصد کتاب درآمد و به «اصل های چهارصدگانه» معروف گردید، که قسمت اعظم آن ها چهار کتاب معروف شیعه احتواء کرده است، این کتابها که معتبرترین کتاب فقهی شیعه است به قرار زیر است؛ نخست کتاب الکافی، تألیف، محمد بن یعقوب کلینی، متوفی 329 هجری، دوم کتاب من لایحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق، متوفی 381 هجری و سوم کتاب تهذیب و چهارم کتاب استبصار، تألیف شیخ طوسی، متوفی 460 هجری.

 

کتب اربعه میراثی گرانبها در شیعه است

 

این چهار کتاب که به «کتب اربعه» معروفند، اصیل تر و معتبرتر از شش کتابی است که در میان اهل تسنن به «صحاح سته» معروف است؛ میراث گران بهائی که در هر رشته ای از رشته های علوم از امام صادق (ع) به یادگار مانده است، از هر جهت غنی و پر مایه است، وپایه های آن براساس تجزیه و تحلیل عمیق علمی و ابتکار و تحقیق وسیع فرهنگی استوار است و در چهار چوب تفسیر و فقه و کلام محدود نبوده؛ همه ی شئون زندگی را، از ساده ترین مسائل زندگی تا پیچیده ترین معمای جهان هستی، در بر می گیرد.

 

همین جامعیت یکی از امتیازات دانشگاه امام صادق بر همه ی دانشگاه های موجود در سراسر جهان می باشد، به طوری که گفته شد در این دانشگاه 500 رشته تدریس می شده است رقم 500 با توجه به موقعیت زمانی برای هر محققی شگفت انگیز، و حتی برای برخی باورنکردنی است.

 

از دیگر امتیارات این دانشگاه، مسأله تخصص و تربیت متخصص بود، اگرچه در قرن بیستم و در عصر تفکیک رشته ها و دوران تخصص، هنوز این مساله برای برخی حل نشده، ولی چهارده قرن پیش امام صادق(ع) مبتکر این مساله بوده و به تربیت متخصص عنایت خاصی قایل بود و دانشگاه امام صادق(ع) نخستین دانشگاهی است که تخصص و تقوا را به هم آمیخته بود، روی این بیان مساله تخصص ریشه مذهبی دارد.

 

در پایان اگر نکته دیگری را برای بیان لازم می دانید، بفرمایید

 

می خواهم در این مجال یکی دیگر از امتیازات دانشگاه بزرگ امام صادق(ع) را بیان کنم و آن هم استقلال سیاسی آن بود؛ این دانشگاه در برابر رژیم حاکم هرگز تسلیم نشد و به هیچ حاکمی اجازه دخالت در امور این دانشگاه را ندارد، و لذا هیچ حاکمی نتوانست از این دانشگاه به سود خود استفاده کند درحالی که دیگر حوزه های علمیه در اختیار دولت وقت و در خدمت آن ها بود.

 

دو حوزه بزرگ قم و نجف که امتداد دانشگاه امام جعفر صادق (ع) است، همین امتیاز را حفظ کرده در برابرهیچ حاکمی سر تسلیم فرود نیاورده اند، درصورتی که در دیگر حوزه های علمیه همچون دانشگاه الازهر چنین خصیصه ای وجود ندارد.

 

متشکریم از اینکه فرصت خود را در اختیار خبرگزاری شبستان قرار دادید.

 

بنده هم از شما و همه عزیزان در خبرگزاری رسا تقدیر و تشکر دارم و از خداوند می خواهم همه ما را از شیعیان و پیروان واقعی آن حضرت قرار بدهند و بتوانیم در زندگی خود از آن حضرت الگو گرفته و معارف بلند ایشان را به جهانیان عرضه کنیم.