خبرگزاری شبستان: موعظه باید ویژگی‌هایی داشته باشد تا در جان انسان نفوذ کند و به دل نشیند، باید موعظه، نیکو، سازنده و سودمند باشد تا مقاومت دل را در برابر کلام حق درهم شکند و به آن حالت نرمی و تسلیم ببخشد. در سخنان حضرت علی (ع) آمده است: "الموعظه النافع ما ردع"، "موعظه سومند آن است که باز دارد". مواعظ جان‌بخش دل را صفا می‌دهد و زمینه پذیرش کمالات را فراهم می‌سازد، لذا رعایت موارد زیر ضروری است:
رسایی موعظه
موعظه باید رسا و بلیغ باشد. کلام الهی که بهترین و والاترین سخن‌هاست، رساترین و بلیغ‌ترین موعظه‌هاست. رسول خدا (ص) فرموده است: "همانا راست‌ترین سخن و رساترین موعظه و نیکوترین داستان‌ها کتاب خداست".
موعظه بلیغ از جانب انسان‌های الهی آدمی را منقلب می کند و تاثیر تربیتی آن از هزاران امر و نهی بیشتر است، چنانکه مواعظه امیر مومنان ، فرزند قرآن این گونه است.
ابن ابی الحدید معتزلی در ذیل یکی از خطبه های نهج البلاغه که موعظه‌ای بلیغ و بی‌نظیر است، چنین می نویسد: "به آنچه همه امتها به آن سوگند یاد می کنند ، سوگند یاد می کنم که از پنجاه سال پیش تاکنون بیش از هزار بار این خطبه را خوانده ام و هرگز نشده است که آن را بخوانم مگر اینکه در درونم لرزش و ترس و موعظه ای تازه پیدا شده است و این سخنان در دلم به شدت تاثیر گذاشته و اعضا و جوارحم را به لرزه افکنده است. نشده است که در آن تامل کنم مگر آنکه به یاد مرگ خانواده، نزدیکان و دوستانم افتاده‌ام و چنان تصور نموده‌ام که گویا من آن کسی هستم که امام (ع ) حالش را توصیف کرده است. چه بسیار واعظان و خطیبان و فصیح سخن گویان در این‌باره سخن گفته اند و من به آن سخنان گوش فرا داده و مکرر در آن سخنان دقت کرده ام، اما در هیچ کدام از آن سخنان تاثیر این کلام را در وجود خویش و بر قلب خود نیافته ام. بنابراین تاثیری که این کلام در من دارد یا به سبب اعتقادی است که من به گوینده آن دارم، یا نیت صالح و یقین ثابت و اخلاص محض گوینده کلام موجب شده است که این تاثیر در جان انسان‌ها بیشتر شود و نفوذ موعظه اش در دل‌ها رساتر گردد".
طولانی‌نبودن موعظه
یکی دیگر از شرایط تأثیر موعظه آن است که زیاد طولانی نباشد چون طولانی‌شدن آن باعث خستگی شنونده و کم‌شدن تأثیر موعظه می‌شود. حضرت به این مسئله توجه ویژه‌ای دارند، امیرمومنان (ع) می‌فرمایند: "زمانی که موعظه می‌کنی کوتاه و مختصر باشد".
موعظه باید متناسب با حال و وضع مخاطب باشد. در بسیاری از اوقات مواعظ طولانی جز خستگی و ملال نتیجه‌ای دربر ندارد و شنونده یا به موعظه گوش نمی‌سپارد و یا اگر گوش دهد تاثیری اندک می‌پذیرد.
کم گوی گزیده گوی چون در، کز اندک تو جهان شود پر
از امیرمومنان (ع) درباره رساترین سخنان چنین آمده است: "سخن رسا و شیوا سخنی است که فهمیدن معنی درست آن آسان باشد و اختصار نیکویی داشته باشد".
گویشی نرم و لطیف
زبان موعظه باید زبانی نرم و لین باشد تا سبب رقت و خشیت شود و نیز موعظه‌شونده احساس کند موعظه‌گر خیرخواه و دوستدار اوست. پند خیرخواهانه به منزله آبی است که غبار را شست‌وشو می‌دهد و مانند نوری است که تاریکی قلب را زایل می‌سازد. خدای متعال حتی برای موعظه ستم‌گرانی چون فرعون به موسی (ع) و برادرش هارون فرمان داد با او به ملایمت و نرمی سخن گویند، شاید از کجی دست کشد و به راستی گراید.
"فقولا له قولا لینا لعله یتذکر او یخشی؛ به سوی فرعون روید که او به سرکشی برخاسته است و با او سخنی نرم گویید، شاید که پند پذیرود و یا بترسد".
انسان به گونه‌ای است که موعظه را بهتر از امر و نهی می‌پذیرد و شاخصه موعظه نیز همین نرمی و ملایمت آن است که پذیرش آن را سهل می‌کند.
عدم تصریح‌گویی عیوب
یکی از ویژگی‌های موعظه آن است که باید حالت سری و مخفی داشته باشد، یعنی واعظ در میان جمع، خطاها و تخلف‌های فرد خاطی را بیان نکند چون این عمل باعث تحقیر شخصیت او می‌شود، به همین خاطر موعظه اثر نمی‌کند و حتی ممکن است اثر و پیامد منفی هم داشته باشد و در پاره‌ای موارد او را به عکس‌العمل منفی وادار کند، اما اگر این عمل به صورت مخفیانه انجام شود احتمال پذیرش وعظ بسیار بالا خواهد بود. حضرت علی (ع) می‌فرمایند: "هر کس برادرش را مخفیانه موعظه کند او را زینت بخشیده و هر کس آشکارا او را موعظه کند، او را پست و بی‌ارزش کرده است". در حقیقت موعظه باید با زمان و مکان و وضع مخاطب تناسب داشته باشد.
بنا بر این گزارش کتاب "روش های تربیتی امام علی (ع) در نهج البلاغه" به قلم " جواد طاهری" به رشته تحریر در آمده است. از جمله مباحث پرداخته شده در این کتاب می توان به شخصیت امام علی (ع)، کلمات همگون با تربیت، دیدگاه های تربیتی برخی از دانشمندان، روش تکریم و عزت بشی، روش سیاحت و تفریح، روش توبه، روش ابتلا و امتحان و روش امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد.
پایان پیام/
نظر شما